پاداش «روزه»

پاداش «روزه» از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدّ ظلّه العالی

مغفرت و پاداش عظیم خداوند برای روزه داران / بهشت‌؛ پاداش روزه داران / پاداش روزه داری در گرما / 7 پاداش خدا برای روزه دار به روایت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم /  پاداش؛ استحقاق یا تفضل!‌

روزه داری؛ رياضت مخصوص اسلامى[1](محروم ساختن خويشتن از پاره ‏اى لذّات مادّى و امثال آن ها) است که[2] پاداش‏ و اجرت بیشتری نسبت به عبادات دیگر دارد؛ چرا که هرقدر عمل سخت ‏تر و پرمشقت ‏تر باشد، پاداشش نزد خداوند بيشتر است.[3]

از سوی دیگر پاداش‏ اعمال نيك در ماه مبارك رمضان بيشتر است؛ تا آنجا كه مثلا يك ختم قرآن در اين ماه برابر با هفتاد ختم قرآن در ماه هاى ديگر است.[4] لذا براى روزه هر روز از ماه مبارك رمضان‏ فضيلت و پاداش مضاعف ذکر شده است.[5]

مغفرت و پاداش عظیم خداوند برای روزه داران
خداوند در آیۀ 35 سوره احزاب ، مؤمنان راستين را اینگونه معرفی کرده است: «وَ الصَّائِمِينَ وَ الصَّائِماتِ؛ و مردانى كه روزه مى‏دارند و زنانى كه روزه مى‏دارند». در پايان آيه، پاداش بزرگ اين گروه از مردان و زنانى را كه داراى ويژگي فوق هستند چنين بيان شده است: «أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً؛ خداوند براى آن ها مغفرت و پاداش عظيمى فراهم ساخته است».[6]

خداوند نخست با آب مغفرت گناهان آن ها را كه موجب آلودگى روح و جان آن ها است مى‏ شويد، سپس پاداش عظيمى كه عظمتش را جز او كسى نمى ‏داند در اختيارشان مى ‏نهد؛ در واقع يكى از اين دو، جنبه نفى ناملايمات دارد و ديگر جلب ملايمات.[7]

تعبير به «أَجْراً» خود دليل بر عظمت آن است، و توصيف آن با وصف «عَظِيم» تاكيدى بر اين عظمت است، و مطلق بودن اين عظمت، دليل ديگرى است بر وسعت دامنه آن، بديهى است چيزى را كه خداوند بزرگ، بزرگ بشمرد فوق العاده عظمت دارد.[8]

اين نكته نيز قابل توجه است كه جمله« أَعَدَّ» (آماده كرده است)، با فعل‏ ماضى، بيانى است براى قطعى بودن اين اجر و پاداش و عدم وجود تخلف، و يا اشاره ‏اى به اينكه بهشت و نعمت هايش از هم اكنون براى مؤمنان آماده است.[9]

بهشت‌؛ پاداش روزه داران
خداوند درباره مجاهدانى كه با جان و مال خود از آيين خدا دفاع كرده ‏اند در سوره توبه سخنى دارد:

«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى‏ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى‏ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بايَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ * التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السَّائِحُونَ‏ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ؛  خداوند از مومنان جانها و اموالشان را خريدارى مى كند كه (در برابرش) بهشت براى آنان باشد (به اين گونه كه) در راه خدا پيكار مى كنند، مى كشند و كشته مى شوند، اين وعده حقى است بر او كه در تورات و انجيل و قرآن ذكر فرموده، و چه كسى از خدا به عهدش وفادارتر است، اكنون بشارت باد بر شما به داد و ستدى كه با خدا كرده ايد و اين پيروزى بزرگى (براى شما) است. * (مومنان كسانى هستند كه) توبه كنندگانند، و عبادتكاران، و سپاس‏گويان و سياحت كنندگان، و ركوع كنندگان، و سجده‏ آوران، و آمران به معروف، و نهى كنندگان از منكر، و حافظان حدود (و مرزهاى) الهى و بشارت بده (به اينچنين) مؤمنان!». [10]

در آیه اول خداوند خودش را خريدار و مجاهدان را فروشنده و ثمن اين معامله را بهشت برين قرار مى دهد و به آن ها درباره چنين معامله پرسودى تبريك مى گويد. در دومين آيه مورد بحث مؤمنان را كه فروشنده‏گان جان و مال به خدا هستند با نه صفت بارز معرفى مى كند؛ از جمله اینکه آن ها از يك كانون عبادت و پرستش به كانون ديگرى رفت و آمد دارند؛ (السَّائِحُونَ‏).[11]

«سائح» را بسيارى از مفسران به معناى‏ «صائم» و روزه دار تفسير كرده ‏اند؛[12]زيرا روزه يك كار مستمر در سراسر روز است، در حديثی مى خوانيم كه پيامبر(صلّى اللّه عليه و آله) فرمود: «إِنَّ السّائِحِیْنَ هُمُ الصّائِمُونَ‏؛ سائحان روزه دارانند».[13]

و نيز حديث معروف «الصَّومُ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ؛[14]روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ»، اشاره به همين موضوع است.[15]

در تفسير «مجمع البيان» از «معاذ بن جبل» چنين نقل شده كه در غزوه «تبوك» در خدمت رسول خدا(صلّى اللّه عليه و آله) بودم، عرض كردم: اى رسول خدا(صلّى اللّه عليه و آله)! عملى به من بياموز كه مرا وارد بهشت كند، و از آتش دوزخ دور سازد. فرمود: «...و تصوم شهر رمضان؛ و ماه رمضان را روزه بگير».[16]

هم چنین در حديث ديگرى از پيامبر(صلّى اللّه عليه و آله) مى ‏خوانيم: «انَّ لِلْجَنَّةِ بَاباً یُدْعَی الرَّیَّانَ لَا یَدْخُلُ مِنْهُ الَّا الصَّائِمُونَ‏؛ بهشت درى دارد به نام «ريان» (سيراب شده) كه تنها روزه‏ داران از آن وارد مى شوند».[17]

درهاى بهشت يعنى آن وسائل كه انسان را به‏ بهشت‏ مى ‏رساند، روزه‏، اينجا عمل است و در قيامت يك درب مخصوص روزه داران «ريّان» به سوى بهشت است؛ يعنى پر آب و سيراب در مقابل عطش دنيا، خداوند درب سيراب شده از مغفرت و عفوش را به او مى دهد.[18]

مرحوم صدوق در «معانى الاخبار» در شرح اين حديث مى ‏نويسد: «انتخاب اين نام براى اين در بهشت‏ به خاطر آن است كه بيشترين زحمت روزه‏ دار از ناحيه تشنگی و عطش است، هنگامى كه روزه داران از اين در وارد مى شوند چنان سيراب مى گردند كه بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد».[19]

پاداش روزه داری در گرما
درباره روزه‏ گرفتن در گرما روايات فراوانى از ائمه(عليهم السلام) وارد شده است؛ به عنوان نمونه امام صادق(عليه السلام) فرموده است: «مَنْ صَامَ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَوْماً فِی شِدَّةِ الْحَرِّ فَأصَابَهُ ظَمَأٌ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ ألْفَ مَلَکٍ یَمْسَحُونَ وَجْهَهُ وَ یُبَشِّرُونَهُ حَتَّى إِذَا أفْطَرَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ مَا أطْیَبَ رِیحَکَ وَ رَوْحَکَ مَلَائِکَتِی اشْهَدُوا أنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَه‏؛ كسى كه براى خداوند يك روز گرم روزه بگيرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته را بر او مى‏گمارد تا اينكه صورت او را مسح كنند و او را مژده بدهند، تا اينكه افطار بكند و خداوند مى‏فرمايد: چقدر پاكيزه است بوى تو و روح تو و به ملائكه مى‏فرمايد: شاهد باشيد كه من او را آمرزيده ‏ام».[20]

و همچنین آن امام همام فرموده اند: «أفضَلُ الجِهادِ الصَّومُ في الحَرِّ؛ برترين جهاد، روزه گرفتن در هواى گرم است».[21]

7 پاداش خدا برای روزه دار به روایت پیامبر(ص)

درباره پاداش روزه‏داران، روايتى است كه شخصى يهودى از رسول خدا پرسيد: «يَا مُحَمَّدُ فَمَا جَزَاءُ مَنْ صَامَهَا فَقَالَ النَّبِيُّ(ص) مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يَصُومُ شَهْرَ رَمَضَانَ احْتِسَاباً إِلَّا أَوْجَبَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَهُ سَبْعَ خِصَالٍ أَوَّلُهَا يَذُوبُ الْحَرَامُ فِي جَسَدِهِ وَ الثَّانِيَةُ يَقْرُبُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الثَّالِثَةُ يَكُونُ قَدْ كَفَّرَ خَطِيئَةَ آدَمَ أَبِيهِ ع وَ الرَّابِعَةُ يُهَوِّنُ اللَّهُ عَلَيْهِ سَكَرَاتِ الْمَوْتِ وَ الْخَامِسَةُ أَمَانٌ مِنَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ السَّادِسَةُ يُعْطِيهِ اللَّهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ السَّابِعَةُ يُطْعِمُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ طَيِّبَاتِ الْجَنَّةِ؛[22]اى محمد؛ پاداش روزه داران چيست؟ رسول خدا(صلى الله عليه و آله) فرمود: هيچ مؤمنى نيست كه براى خشنودى خدا ماه رمضان را روزه دارد، جز آنكه خداوند هفت خصلت براى او قرار دهد:

1. آنچه از حرام در بدنش باشد آب خواهد شد.

2. به رحمت خدا نزديك شود.

3. كفاره اشتباه پدرش آدم خواهد بود.

4. خداوند سكرات و سختى مرگ را بر او آسان گرداند.

5. در روز قيامت از گرسنگى و تشنگى در امان خواهد بود.

6. به او ورقه برائت و بيزارى از آتش داده خواهد شد.

7. از خوراكى‏ هاى پاكيزه بهشت به او بخوراند.[23]

سخن آخر: (پاداش؛ استحقاق یا تفضل!)
آيا ثواب از سوى خداوند، جنبه استحقاق دارد يا تفضّل‏؟ استحقاق پاداش در جايى است كه كسى به ديگرى خدمتى كند و در برابر آن خدمت، منتظر پاداش و اجرت باشد،[24] در حالى كه می دانيم همه اوامر و نواهى الهى مصالحى و منافعی دارد كه به خود مكلّفان باز مى گردد. از این رو مكلّفان در اطاعت اوامر و ترك معاصى به خودشان خدمت مى كنند، حال آيا در مقابل خدمت به خويشتن بايد خود را طلبكار از پروردگار بدانند؟![25]

بنابراين نتيجه مى گيريم كه اگر خداوند پاداشى مى ‏دهد صرفاً تفضل است،[26] اين سخن را با حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) پايان مى دهيم، آن‏جا كه فرمود: «لَنْ يدْخِلَ الْجَنَّةَ أَحَداً عَمَلُهُ، قالُوا: وَ لا أَنْتَ يا رَسُولَ اللَّهِ؟ قالَ: وَ لا أَنَا، الَّا أَنْ يتَغَمَّدَنِى اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ!؛ هيچ‏كس را عملش وارد بهشت نمى سازد. عرض كردند: حتى خود شما اى رسول خدا؟! فرمود: آرى، من هم چنين هستم، مگر اين‏كه رحمت خدا شامل من شود!».[27]

و در ذيل حديث آمده است كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) دست مبارك را بر سر خود نهاد و با صداى بلند جمله بالا را بيان كرد. يعنى يقين بدانيد كه من هم مشمول اين حكم هستم.

اشاره به اين‏كه پاداش‏ الهى‏ به ‏قدرى پراهميت است كه اگر بنا بود ما اجر و مزدى از خداوند طلبكار باشيم اين پاداش هاى عظيم و اين بهشت جاويدان بسيار فراتر از اعمال ما بود.[28]

منابع:

1. تفسیر نمونه

2. پيام امام امير المومنين عليه السلام

3. گفتار معصومين علیهم السلام

 
[1] پاسخ به پرسشهاى مذهبى، ص268.

[2] اخلاق در قرآن، ج‏1، ص265

[3] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏14، ص68.

[4] تفسير نمونه، ج‏6، ص57.

[5] كليات مفاتيح نوين، ص812.

[6] تفسير نمونه، ج‏17، ص311.

[7] همان، ص312.

[8] همان.

[9] همان، ص313.

[10] سورۀ توبه، آيه 11-112.

[11] تفسير نمونه، ج‏8 ، ص151.

[12] سورۀ تحريم، آيه5 (تفسیر نمونه، ج24، ص293)؛ (لغات در تفسير نمونه ، ص278).

[13] تفسير نور الثقلين و بسيارى از تفاسير ديگر؛ (تفسير نمونه، ج‏8، ص152).

[14] کافی، ج4، ص162.

[15] تفسير نمونه، ج‏1، ص629.

[16] همان،ج‏17، ص156.

[17] وسائل الشیعه، ج7، ص 295؛ ) يكصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ص419).

[18] گفتار معصومين(ع)، ج‏2، ص120.

[19] بحار الانوار، ج96، ص 252؛ (تفسير نمونه، ج‏1، ص630).

[20] ميزان الحكمه، ج5، ص473؛ (گفتار معصومين(ع)، ج‏2، ص130).

[21] بحارالانوار، ج 96، ص 256؛ (گفتار معصومين(ع)، ج‏2، ص130).

[22] وسائل الشيعه، ج7، ص172؛ بحارالانوار، ج96، ص369؛ خصال، باب السبعه؛ (گفتار معصومين(ع)، ج‏2، ص131).

[23] گفتار معصومين(ع)، ج‏2، ص130.

[24] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏8 ، ص238.

[25] همان.

[26] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏15، ص69.

[27] بحارالانوار، ج7، ص 11.

[28] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏15، ص70.

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir