نفوذ اینترنت و شبکه های مجازی بر زندگی فردی و اجتماعی نسل جوان

تأثیر اینترنت بر هویت

لغت نامه رواشناسی جامعه شناسی کولینز هویت را اینگونه تعریف می کند: «حس (شعور) و استمرار(تداوم) خود که ابتدا همانطور که کودک را متفاوت از والدین و خانواده می کند، گسترش می یابد و سبب شرکت او در اجتماع می شود». «هویت ترکیبی از بعدهای خیلی متفاوت است. قومیت، جنسیت، جهت یا بی جنسی، طبقه اجتماعی و اقتصادی و غیره برخی از فاکتورهایی هستند که در تعیین هویت نقش دارند و از اینرو هویت در جریان تعاملی که بین افراد برقرار می شود، با موفقیت شکل می گیرد».
همچنین هویت واجد سه عنصر است: هویت شخصی، فرهنگی و اجتماعی که هر یک در تکوین هویت فرد نقش مهمی ایفا می کنند. در مقایسه، هویت شخصی که ویژگی بی همتای فرد را تشکیل می دهد، هویت اجتماعی(نقش های اجتماعی درونی شده و متنوع) و منظورآن حوزه ای ازحیات اجتماعی است که فرد خود را با ضمیر«ما» متعلق و منتسب بدان می داند ودر برابر آن احساس تعهد وتکلیف می کند. این هویت جمعی را می توان درسطوحی مرتبط ازکوچک وخاص به بزرگ وعام چون خویشاوندی، هم طایفگی، هم محلی، هم روستای، هم زبانی، همشهری، هم مذهب، و هم نوع تقسیم بندی کرد و هویت فرهنگی (درک و کاربرد نمادهای فرهنگی) در پیوند با گروه ها واجتماعات مختلف قرارمی گیرند. اینترنت صحنه فرهنگی و اجتماعی است که فرد خود را در موقعیت های متنوع نقش ها و سبک های زندگی قرار می دهد. تعاملی که در تکنولوژی ارتباطی مدرنی مانند اینترنت استفاده می شود، متفاوت از تعامل چهره به چهره است. فاکتورهایی از قبیل کمبود علایم بصری (دیداری) و گمنامی شخص، یک شیوه تعامل کامل متفاوت از تعامل چهره به چهره را فراهم کرده است، در نتیجه، این احتمال هست که هویت هایی که در طول تعامل اجتماعی با موفقیت تشکیل می شوند، به وسیله تعامل آنلاینی و مجازی متأثر شوند. بعضی از این تغییرات احتمالاً مثبت و بقیه منفی خواهد بود. روانشناسان در تحقیقات خود نشان دادند که اینترنت به مردم اجازه می دهد که آگاهانه و ماهرانه هویت آنلاینشان را کنترل کنند و هویت های جدید و متفاوتی را تجربه کنند. به این ترتیب اینترنت می تواند مفید باشد؛ چرا که این آزادی را به افراد می دهد تا هویتی را که نسبت به آن احساس بهتری دارند کشف و انتخاب کنند.
عامل بنیادین در شکل گیری هویت های اجتماعی تعاملات انسانی است. در واقع فرد هنگامی که به تعامل با فرد دیگری می پردازد هویت خویشتن را به عنوان یک عضو جامعه پیدا می کند. هویت در بستر تعاملات اجتماعی تعریف می شود. ظهور فناوری های نوین ارتباطی دگرگونی بنیادینی را در معاملات و ارتباطات انسانی ایجاد کرده است. کاستلز معتقد است از آنجا که انتقال و جریان فرهنگ از طریق ارتباطات صورت می گیرد، حوزه فرهنگ که نظام هایی از عقاید و رفتارها را شامل می شود، با ظهور تکنولوژی جدید دستخوش دگرگونی های بنیادین می گردد. ورود فناوری های ارتباطی، دگرگونی بنیادینی را در ساختار مناسبات و ارتباطات انسانی ایجاد کرده است. پی آمد این امر شکل گیری نوع جدید از تعاملات انسانی است که ضمن تمایز از الگوهای ارتباطی مرسوم در رسانه های ارتباط جمعی عملاً فرصت های نوینی را در جهت تجلی خود و هویت، به وجود آورده است. در همین ارتباط بل معتقد است جهان مجازی و امکان برقراری ارتباطات همزمان و بی شمار، منشاء ظهور فرهنگ های آنی و به دنبال آن ظهور هویت های خلق الساعه شده است که در دوره محدودی شکل می گیرد و با ظهور هویت های جدید به سرعت از بین می روند.

ویژگی های ارتباطات الکترونیکی حاکم بر فضای مجازی شرایطی متفاوت از روابط حقیقی و رو در رو را برای کاربران آن فراهم می کند. سرعت عمل، ناشناس ماندن و سیال بودن می تواند فضای یکسان و مشابهی را فارغ از الزامات ساختی (جنسیتی، طبقاتی، قومی، نژادی و مکانی) فراهم سازد که مستعد تجارب متفاوتی برای کاربران آن است. تعاملات آزمایشی، کنجکاوانه و یا با نیت افزایش ظرفیت شناختی، کاربران اینترنتی را با ذهنیت و گرایش جدیدی تجهیز می کند که می تواند رفتار وتعاملات آن ها در دنیای حقیقی را به چالش کشانده و تغییراتی را هر چند جزئی در میدان عمل اجتماعی آن ها فراهم سازد. www.migna.ir فضای مجازی این امکان را فراهم می کند تا افراد نیازها، خواسته ها و بازاندیشی در هویت خویش را به درجاتی به دنیای حقیقی خود تسری دهد و شرایط تازه ای را برای گفتگو، تفاهم و تعامل در دنیای مجازی و حقیقی فراهم می سازد، ذکایی نیز معتقد است ماهیت غیر رو در روی ارتباطات الکترونیکی اینترنتی می تواند انگیزه ی بیشتری را برای کاربران آن در بازی با هویت، رفتارهای آزمایشی و ارائه تصویری غیر واقعی فراهم سازد که ریسک شرمندگی در آن کمتر است.

فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی موجب می شود تا اجتماعات و هویت های جدیدی تشکیل شود. در جامعه ای که به ارتباطات مبتنی بر صنعت چاپ، تلویزیون و تلفن متکی است، شیوه تولید به گونه ای است که هویت ها را به صورت عاقل، سودمند و خود بسنده در می آورد. اما در جامعه اطلاعاتی، جامعه ای که ارتباطات الکترونیک سیطره دارد؛ ذهنیت ها و هویت های ناپایدار، چند لایه و پراکنده ظهور می کند. مارک پاستر در «عصر دوم رسانه ها» تأکید می کند در دوره جدید که اینترنت و ارتباطات الکترونیک در جامعه سیطره دارد، این داده ها و اطلاعات و یا به عبارت دقیق کلمه، این اجتماعات مجازی هستند که هویت افراد را می سازند وسایل نوین اطلاعاتی و ارتباطی در اثر تغییراتی که در برداشت های بشر امروزی به وجود می آورند، هویت ها را در وضعیت کاملاً تازه ای قرار می دهند که متفاوت و حتی مغایربا گذشته است. هویت در اجتماعات مجازی جامعه اطلاعاتی در مسیر فراملیتی شدن حرکت می کند. در واقع ارتباطی که با اتکا به وسایل ارتباطی و اطلاعاتی جدید شکل می گیرد، چشم اندازی ازفهم و درک جدیدی از ذهنیت را آشکار می سازد که در صورت بندی های گفتار و عملکرد که به لحاظ تاریخی محسوس اند، جان می گیرد. این ارتباطات راه گشای نگریستن به انسان به عنوان پدیده ای چند لایه، تغییر پذیر، منفعل و تکه تکه است. پدیده ای که شکل دادن خویش را به گونه ای طراحی می کند که با هرگونه تثبیت هویت می ستیزد. جامعه اطلاعاتی مبین هویت بی ثبات، تغییرپذیر و منعطف انسان جدید است. در این جامعه بسا انسان هایی که با همسایه ها، هم محلی ها و همشهری ها و حتی هموطنان خود احساس قرابت نداشته ولی با فرد دیگری در اقصا نقاط جهان احساس هویتی یکسان داشته باشند. هویت ملی در جامعه اطلاعاتی به دلیل ظهور اجتماعات مجازی به شدت تهدید می شود، اجتماعات مجازی تهدیدی برای اجتماعات واقعی است. در واقع در اجتماعات مجازی معمولاً افراد حداقل دریک چیز اشتراک دارندو آن علایق و منافعی است که آن ها را دور هم جمع می کند. این منافع که همان دسترسی به اطلاعات است، هویت آن ها را می سازند. هویتی که مدام در حال تغییر و ناپایدار است. هویت افراد در اجتماعات مجازی «هویتی دیجیتال» است. دیگر سرزمین، زبان بومی و محلی، کشور، فرهنگ ملی و نژاد، هویت افراد را در اجتماعات مجازی تعیین نمی کنند، بلک منافع مقطعی، محدود، و در حوزه موضوعات مختلف افراد را دور هم جمع می کند و هویت آن ها را می سازد.
فناوری های نوین این امکان را فراهم می کند تا افراد فضایی شخصی و خصوصی در فضای مجازی برای خود داشته باشند و بدین ترتیب خلوت جدیدی برای خود با بهره گیری از ابزارهای ارتباطی ایجاد کنند.در این فضا پیام هایی بدون آگاهی دیگران رد وبدل می شود و قرار ملاقات هایی تنظیم می شود و با بهره گیری از امکانات اینترنت مانند فیس بوک و اتاق های گفت و گو شبکه گسترده ای از روابط میان افراد شکل می گیرد که غیر قابل کنترل و ناملموس است. این امر بتدریج موجبات از هم پاشیدگی شبکه های سنتی روابط مانند همسایگی را فراهم می کند و هویت هایی ماورای جهان واقعی و محیط عینی که افراد در آن زندگی می کنند، ایجاد می کند.