فرهنگ صحیح آپارتمان نشینی از منظر اسلام

اسلام آموزه هایی پویا و گره گشا در زندگی فردی و اجتماعی دارد. این دین آسمانی مسائل اجتماعی را با محوریت عرف و عقل حل می کند و همواره راهکارهای آن تدریجی و متناسب با طبع انسان هاست.

معضلات و آسیب های آپارتمان نشینی از جمله مسائلی است که انسان های زیادی را درگیر خود کرده و مشکلاتی را برای آنها پیش آورده است. از این رو باید از متون اسلامی برای حل آنها راهکارهایی عملیاتی ارائه کرد. به گفته آقای قرائتی اسلام نظرات فراوانی درباره مسکن دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از: «انتخاب مکان»، «با چه پولی خانه بسازیم»، «مساحت خانه چقدر باشد»، «مقدار زیربنا چقدر باشد»، «دیوارکشی و اهمیت آن»، «جای دستشویی و حمام و اتاق خواب کجا باشد»، «سفیدکاری و گچ بری»، «ارتفاع سقف از زمین»، «تجملات خانه»، «خرید و فروش خانه»، «خانه سازی برای دیگران اعم از فرزندان و خویشان و در بیابان برای کاروانسراها و مسافرین»، «اجاره دادن خانه»، «اشراف داشتن بر منزل دیگران»، «ناودان خانه ها»، «دولت و خانه سازی»، «محکم سازی خانه»، «خانه مسئولین مملکتی باید چگونه باشد»، «آپارتمان»، «امنیت در خانه و محدوده آن»، «محل نماز در خانه» و بالاخره «خانه ابدی».

یکم) توصیه های اسلامی به آپارتمان نشینان، آپارتمان سازان و مسئولین

دین مبین اسلام تا ضمن کمک به در امان ماندن از آسیب های مخرب، راهکارهای کاهش آسیب ها را نیز به مردم نشان بدهد. بی شک آپارتمان آسیب های فراوانی دارد که گاه غیرقابل جبران است. با عمل به آموزه های اسلامی می توان آنها را کاهش داد. در ادامه به توصیه های اسلام در این باره اشاره می کنیم:

الف)ویژگی های غیرفیزیکی خانه

1.جایگاه آرامش

طبق آموزه های اسلامی خانه باید جایگاه آرامش اعضا و کسانی باشد که در آن رفت و آمد می کنند؛ قرآن می فرماید: «وَالله جَعَل لَکمْ مِنْ بُیوتِکم سَکنَاً وَ جَعَل لَکمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعَام بُیوتَاً تَسْتَخِفُّونَهَا یوْم ظَعْنِکم وَ یوْم إِقَامَتِکم وَ مِن أَصْوَافِهَا وَ أَوْبَارِهَا وَ أَشْعَارِهَا أَثَاثَاً وَ مَتَاعَاً إِلَی حِین؛ خدا خانه هایتان را جای آرامش تان قرار داد و از پوست چهارپایان برایتان خیمه ها ساخت تا به هنگام سفر و به هنگام اقامت از حمل آنها در رنج نیفتید. و از پشم و کرک و مویشان، تا روز قیامت برایتان اثاث خانه و اسباب زندگی ساخت».[1]

ایجاد سروصدا، نور غیرمتعارف در شب ها، نگهداری حیوانات خانگی و مسائلی از این دست که آرامش دیگران را به هم می ریزد و متأسفانه امروزه در خانه های آپارتمانی رواج دارد، مذموم و از دیدگاه قرآن مورد نهی قرار گرفته است. برگزاری مراسم جشن، عزا، دعا، سخنرانی و...، که به طور مستقیم با ایجاد سروصدا، رفت وآمدهای غیرمعمول و مسائلی از این دست آرامش دیگران را به هم می زند، مشمول ممنوعیت های این آیه خواهد بود.

2.نعمت الهی

خداوند در آیه 81 سوره مبارکه نحل بعد از اینکه لباس و خانه را مخلوق و مجعول خودش می داند، می فرماید: «کذلِک یتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیکمْ لَعَلَّکمْ تُسْلِمُونَ؛ این گونه وی نعمتش را بر شما تمام می گرداند، امید که شما [به فرمانش ] گردن نهید».

از آیه فوق و از روایات فراوانی که داشتن خانه و خانه فراخ را جزء سعادت های مرد می شمارند، می توان فهمید که خانه نعمتی الهی است که در آن امنیت، آسایش، آرامش و معنویت فراهم می شود. انسان ها با مرکزیت خانه بقیه امورات زندگی خود را سامان می بخشند.

3.مخلوق خدا

خداوند در قرآن جعل خانه را به خود نسبت داده و خانه آن را مخلوق خود می داند. این مخلوق الهی جایگاه شایسته ای در میان مخلوقات الهی دارد که اگر تمام جوانب معماری، وسعت، مصالح به کار گرفته شده در آن، زمین و محل ساخت آن، پولی که برای خرید زمین و مصالح آن پرداخت می شود و موارد متعدد دیگرمرتبط با آن رعایت شود، باعث، برکت از سوی رب العالمین می شود.

4.نیاز انسان

غذا، لباس و مسکن از نیازهای اولیه انسان است. نیاز فطری انسان به داشتن آرامش و سکونت است که برای تأمین آن نیاز به مسکن پیدا می شود. به همین دلیل مسکنی که نتواند نیاز انسان به آرامش، سکونت، پوشش از معایب ظاهری و... را تأمین کند، ساختمانی است که کارکرد مسکن بودن را ندارد. اگر مسکن برای کسی فراهم نباشد، نمی تواند برای بقیه مسائل زندگی خود برنامه ریزی کند. به همین دلیل در روایت آمده که شایسته است اولین پولی که بعد از ازدواج به دست جوان می رسد با آن خانه بخرد.

5.پوشاننده و سرپناه

یکی از مهم ترین آسیب های آپارتمان نشینی حیاگریزی و در مخاطره قرار گرفتن عفت اعضای خانه است. بر اساس این، یکی از مهم ترین شاخص ها و ویژگی های مسکن مطلوب اسلامی حافظ عفت و حیا بودن آن است. در روایتی می خوانیم که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «سه چیز موجب راحتی و آسایش مؤمن است: خانه وسیع که عیب ها و امور پنهانی او را از مردم مخفی نگاه دارد، زن شایسته که او را بر امور دنیا و آخرت یاری کند، دختر یا خواهری که با ازدواج کردن یا با پایان یافتن عمرش از خانه او برود».[2]

خانه باید با پوشش حافظ حیا و عفت باشد و مانع از دیده شدن حالات خصوصی انسان باشد و رفتارهای شخصی او مانند مقاربت و برهنگی را بپوشاند. این شاخص ابعاد فراوانی در حوزه معماری دارد که برخی از آنها عبارت اند از:[3]

الف)درهای روبه رو:

 طبق آیات و روایات فراوان درباره به اجازه گرفتن برای ورود به اتاق دیگران ـ به ویژه اتاق پدر و مادر در اوقات معینی از روز و شب[4] ـ و نیز نهی از نگاه بدون اجازه به اتاق دیگران باید ساختمان طوری باشد که اتاق ها نسبت به همدیگر دید نداشته باشند. همچنین خانه ها باید طوری طراحی شوند که از دید ناظران بیرونی در امان بمانند و حریم خصوصی اهالی خانه رعایت شود. مسئله ای که امروزه با آن مواجه هستیم این است که درِ واحدهای مختلف روبه روی هم قرار گرفته است و در صورت باز شدن حریم خصوصی افراد به اشتراک گذاشته می شود. بنابراین باید در آپارتمان ها تغییری جدی حاصل شود و در معماری های جدید این مسئله مهم در نظر گرفته شود.

ب)آشپزخانه:

 این شاخص از دو منظر مهم است؛ منظر اول مربوط به اصل حیا و عفت در خانه است که هرچه آشپزخانه در معرض دید نباشد، عفت و حیای اسلامی بانوان بهتر رعایت می شود؛ منظر دوم مربوط به پخت غذا خارج از دید مهمان است. آیه 26 سوره مبارکه ذاریات به نوعی به این مهم اشاره می کند که صاحب خانه دور از چشم مهمان به سراغ تهیه غذا برود.[5] تفسیر «جوامع الجامع» می نویسد: «یکی از نشانه های ادب میزبان این است که کار خود را پنهان بدارد و بدون اینکه مهمان بفهمد به پذیرایی اقدام کند، از بیم آنکه مبادا مهمان مانع از کار او شود».[6] همچنین در منابع اسلامی به پنهان کردن بوی غذا از مهمان و همسایگان تأکید شده است؛ این کار نیز تنها در صورتی محقق می شود که آشپزخانه دور از چشم مهمان و حاضرین باشد.[7]

بنابراین آشپزخانه نه به صورت اُپن، بلکه باید به صورت مخفی طراحی شود تا رعایت حیا و عفت در آن صورت بگیرد و بوی غذا نپیچد.

ج)سرویس بهداشتی:

 با توجه به تصریح روایات اسلامی، دست شویی در طراحی مطلوب اسلامی باید در مخفی ترین جای بنا قرار بگیرد. همچنین در روایات توصیه شده سرویس بهداشتی در فضای بیرون خانه تعبیه شود. محل سرویس بهداشتی در واحدهای آپارتمانی به شدت با آموزه های اسلامی در تعارض است. در آپارتمان دست شویی در هال و در مقابل دید مهمانان و حاضرین تعبیه می شود. این مسئله علاوه بر اینکه حیا را با مخاطره مواجه می کند، از نظر بهداشتی و اجتماعی نیز صحیح نیست. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «أ لَیسَ مِن حُسنِ التَقدیرِ أن یکونَ الخلأ فِی أستَرِ مَوضِعٍ فیها، آیا نمی بینی که از نیکویی تقدیر خانه که آدمی بنا می کند آن است که بیت الخلأ (سرویس بهداشتی) در پنهان ترین جای خانه باشد؟».[8]

در برخی آپارتمان ها حمام و توالت مشترک است که از نظر اسلام مطلوبیت ندارد. همچنین استفاده از توالت فرنگی با استناد به روایات فراوان خوب نیست.[9]