کرونا بلای جهانگیری بود که از یک سو تهدیدهای زیادی را متوجه جامعه بشری کرد و از طرف دیگر فرصت های بالقوه ای پدید آمد که می توان با برنامه ریزی آن را به فعلیت رساند.
ابتدا تصور می شد این بیماری کوتاه مدت است ولی این طور نبود. اولین تأثیر آن بر اقتصاد بشر و معیشت است که همه قاره ها با شوک آن روبه رو شدند. اثر دیگر کرونا تهدید پیوندهای اجتماعی است، زیرا طبیعت این بیماری تضعیف روابط اجتماعی و لزوم رعایت فاصله گذاری است و حتی پیوندهای درون خانوادگی را هم تهدید کرده است. کرونا تعاملات علمی و مقوله های فرهنگی، معنوی و ایمانی را دچار ضعف کرده است؛ مهمتر از همه تأثیر روحی، شخصیتی و درونی آن برای بشر است که اگر به درستی درمان نشود، تأثیرات مخربی بر جای می گذارد. تکانه هایی که به روح، روان و جهان درون انسان وارد می شود از همه آسیب ها خطرناک تر است؛ در اینجا صبوری و تاب آوری ضروری است، زیرا انسانی که درون و بینش سامان یافته و منسجمی دارد می تواند مشکلات فردی و اجتماعی را معالجه کند و از اضطراب و افسردگی رهایی یابد.
در منطق اسلام، الگوی تاب آوری در برابر مشکلات
این الگو همان صبر و مقاومت است که در فرهنگ علوم اسلامی و در اخلاق، عرفان، آیات و روایات مورد توجه قرار گرفته و از متن دین برخاسته است. ما تاب آوری های سطحی داریم ولی دین الگوی جامع صبوری و مقاومت را به ما ارائه کرده که باید آن را نهادینه کنیم تا جامعه در بنیادهای خود از استحکام برخوردار شود.
اضلاع نظریه تاب آوری دینی
این تاب آوری درونی، براساس نظر علمای اخلاق، مرکب از چند ضلع است؛ ضلع اول، امر دانشی و بینشی است؛ ضلع دوم، عاطفی و روحی، ضلع سوم بروز در رفتارها و ضلع چهارم تجلی در سخنان است؛ اولین مؤلفه از نظریه تاب آوری دینی، مؤلفه دانشی و بینشی و تفسیر درست و عقلانی از حوادث است؛ پایه مقاومت افراد در برابر بلایا به این مؤلفه بر می گردد؛ اینکه کسی بتواند از پدیده دشوار و سخت، تحلیل و تفسیر عقلانی درست ارائه دهد.
اینکه ما یک پدیده ناگوار را فارغ از بعد آسمانی ببینیم، موجب انفعال، افسردگی و شکست انسان و فروپاشی درونی و اجتماعی می شود؛ در تفسیر اسلام، حوادث و بلایای طبیعی ضمن اینکه نوعی مجازات است، در عین حال انواع خیرات هم می تواند در آن نهفته باشد؛ گاهی کفاره گناهان و گاهی موجب تعالی روحی انسان است. ضمن اینکه به صورت کلی همه این موارد آزمون و ابتلاست و اینکه بدانیم دست قدرت الهی برتر از همه است.
کرونا در کنار تلخی ها می تواند بر روی پیشرفت علمی اثر گذاشته و برکات مادی و معنوی داشته باشد. در تفسیر اسلام بلای طبیعی شر مطلق نیست. نگاه خیرمدار و مثبت به حوادث و وقایع در تفسیر اسلامی موج می زند؛ بنابراین در مؤلفه اول، تاب آوری دینی منجر به امید و اعتماد زیادی است. مؤلفه دوم، حال درونی و وضع روانی شخص است. در پرتو معیارهای اخلاقی اسلام، انسان مؤمن در برابر وقایع صبور است. صبر، عزت نفس و نشانه توکل به خدا و رضا به قضای الهی است. مؤلفه سوم، نظامات رفتاری است، چه در نظام اجتماعی و چه در نظام فردی و اسلام برای تکالیف واجب و مستحب در بحث مقاومت و صبر، پاداش های فراوانی را در نظر گرفته است.
دعوت به همبستگی اجتماعی
سامانه رفتاری فقهی حقوقی اسلام انسان را به همبستگی و برون رفت از فردگرایی و رسیدگی به افرادی که در سختی هستند فرامی خواند. مؤلفه چهارم نظام گفتاری است؛ اسلام می گوید در سخت ترین شرایط حرمت ها را نگه دارید و بدگویی و بی صبری زبانی نداشته باشید و ادب را رعایت کنید. در مواجهه با کرونا شاهد تجلی بخشی از این نظریه در حد مطلوب بودیم که با هدایت های رهبری و مراجع و ایمان برآمده از عمق جان رخ داد؛ جامعه ای که به شدت درگیر کرونا بود و از طرف دیگر در تحریم قرار داشت در خود نشکست و گروه های فراوان جهادی از طلاب، بسیجیان و...وارد میدان شده و فضای رعب را شکستند که این امر برآمده از روحیه پویا و صبورانه است.
با مواسات و تعاون جامعه بیدار شد و همه به فریاد یکدیگر رسیدند؛ جوانان در کنار کادر پزشکی ایستادند و در مجموع این همان نظریه مقاومت اجتماعی اسلام است که در کشور ما تجلی یافت؛ البته این به تنهایی کافی نیست و باید نظام فکری، فرهنگی و اخلاقی اسلام در برنامه ریزی های اقتصادی و مسئولان اثر بگذارد.