پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب _ طبق مبنای شیعه، برخی از آیات، در شأن و منقبت اهل‌بیت رسول‌خدا (علیهم السلام) نازل گردیده است. البته برخی از عالمان اهل‌سنت که محب اهل‌بیت هستند نیز بر این عقیده استوارند.
یکی از آیاتی که در شأن اهل‌بیت نازل گردیده است، آیه 26 سوره مبارکه اسراء است. بنابر نقل روایات فریقین، این آیه در شأن حضرت زهرا(سلام الله علیها) نازل گردیده است که ناظر به سرزمین فدک است. خداوند در این آیه به رسولش می‌فرماید:«و آت ذا القربی حقه و المسکین و ابن السبیل و لا تُبذِّر تبذیرا [اسراء/26] حق خویشاوند و بیچاره و در راه مانده را ادا کن و هیچ گونه ریخت و پاش و اسرافی نکن»
مفسرین و محدثین فریقین روایاتی را در ذیل این آیه نقل کرده که نشان می‌دهد این آیه در شأن حضرت زهرا(سلام الله علیها) و ماجرای فدک نازل گردیده است.
قبل از بیان روایات مربوط به این آیه، مناسب است در خصوص سرزمین فدک و نحوه تصرف آن توسط پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) مطالبی بیان شود.
سرزمین فدک منطقه‌ایی آباد در نزدیکی خیبر است که آن زمان دارای چشمه سارهای فراوان و نخلستانهای غنی بود. ساکنین این منطقه یهودی بودند که به سرپرستی یوشع بن نون در آنجا سکونت داشتند. اسم این منطقه هم نام «فدک بن همام» است که اولین کسی بود که در این منطقه سکونت گزید.
به نقل تاریخ و فرمایش رسول‌خدا این سرزمین به دست خود حضرت و وصی او حضرت علی(علیه السلام) و بدون لشگر کشی و جنگ صورت گرفت.
نبی‌خدا فرمود: «هذه فدک هی مما لم یوجف علیه بخیل و لا رکاب...[1] این فدک است که با نیروی اب سوار و شتر سوار(لشگر) فتح نشد...»
ماجرای فتح فدک از این قرار است که بعد از جنگ خیبر در سال هفتم هجری و پیروزی مسلمانان، دستوری از جانب خداوند مبنی بر فتح فدک به رسول‌خدا ابلاغ شد. مورخان نوشتند که بعد از ابلاغ دستور خداوند، حضرت رسول به همراه امیر‌المؤمنین در تاریکی شب از لشگر جدا شده و به سمت سرزمین فدک به راه افتادند. حضرت علی(علیه السلام) بر دوش پیغمبر قرار گرفت و خود را به بالای دیوار قلعه فدک رساند و با صدای بلند تکبیر گفت. ساکنان قلعه به گمان اینکه سپاه اسلام بر آنها یورش برده است از قلعه گریختند و در زمین‌های اطراف فدک پراکنده شدند. و برخی هم به حضرت رسول و امیر‌المؤمنین هجوم آوردند که 18 نفر آنها کشته شدند و ما بقی تسلیم شدند و طبق قرار دادی سرزمین فدک را به حضرت رسول دادند و در ملک شخصی حضرت در آمد.[2]
بعد از نقل مختصری از نحوه فتح فدک، به روایاتی که در ذیل این آیه در منابع فریقین آمده اشاره می‌کنیم:
1) مرحوم کلینی در کتاب شریف اصول کافی به روایتی از امام صادق(علیه السلام) اشاره می‌فرماید که حضرت فرمودند: «انه لما نزلت هذه الآیة علی النبی أعطاها و سلَّمها فدکا و بقیت فی یدها ثلاث سنوات قبل وفاة النبی[3] زمانی که این آیه بر رسول‌خدا نازل شد، حضرت فدک را تقدیم و تسلیم دخترش فاطمه کرد و فدک از سه سال قبل از وفات حضرت رسول  در دست دخترش فاطمه بود»
این روایت تصریح دارد بر این که فدک در زمان حیات نبی‌خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به ملکیت دخترش فاطمه زهرا(سلام الله علیها) در آمده بود و همه صحابه نسبت به این امر آگاهی داشتند و لذا اعتراضی نمی‌کردند. بنابراین بهانه تراشی‌ها و جعل حدیث کردن‌ها برای گرفتن فدک، امری ظالمانه و غاصبانه است.
2) حاکم حسکانی از علمای شهیر اهل‌سنت در شأن نزول آیه مذکور می‌گوید: «نقل ابن‌عباس لما انزل الله دعا رسول الله فاطمة فأعطاها فدکاً[4]از ابن‌عباس نقل است که وقتی آن آیه نازل شد رسول‌خدا دخترش فاطمه را فرا خواند و فدک را به او اعطاء کرد»
3) ابن ابی‌الحدید معتزلی در خصوص فدک می‌گوید: «فکانت فدک لرسول الله خالصة لأنه لم یوجف علیها بخَیل و رکاب[5] فرک برای رسول خداست چون بدون لشگر کشی به دست آمده است»
4) آلوسی که از مفسران اهل‌سنت است و در جاهای مختلف از بیان حق اهل‌بیت می‌گذرد، در برابر شهرت روایات فدک نتوانست تاب بیاورد لذا به اعطای فدک به حضرت زهرا اعتراف می‌کند. او در ذیل آیه مذکور آورده است: « لما نزل جبرئیل الی رسول الله بقوله تعالی و آت ذا القربی قال رسول الله: من ذوی القربی؟ و ما حقه؟ قال: هو فاطمه، فأعطاها فدکا[6] زمانی که جبرئیل آیه ذوی القربی را بر پیامبر خواند حضرت فرمود: ذوی القربی کیست و حقش چیست؟ جبرئیل گفت: او فاطمه است و فدک را به او عطا کن»
5) سیوطی که یکی دیگر از مفسرین برجسته اهل‌سنت است در ذیل این آیه به نقل از دو صحابی بزرگ رسول‌خدا یعنی ابن‌عباس و ابوسعید خدری گفته است: « لما نزلت آیة و آت ذا القربی دعا رسول الله فاطمة فأعطاها فدکا[7] زمانی که این آیه نازل شد، رسول‌خدا، فاطمه را فرا خواند و فدک را به او عطا کرد»
قندوزی در ینابیع المودة و خوارزمی در مقتل الحسین نیز به ماجرای فدک و بخشش آن توسط حضرت رسول به دخترش فاطمه، اشاره کردند.[8]
و نکته در خور توجه این است که ذهبی با همه عنادش نسبت به اهل بیت، روایت خوارزمی را در کتابش نقل می کند و بر آن صحه می‌گذارد[9]
هدف از نقل این روایات این بود که معلوم شود فدک ملک شخصی حضرت رسول است که در زمان حیاتش به دخترش هدیه کرده بود و در تملیک حضرت زهرا بود لذا غصب آن از حضرت زهرا امری خلاف شرع بود که از جانب خلیفه مسلمین صورت گرفت.

پی‌نوشت:
[1]. امالی، صدوق، موسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت: ص527.
[2]. معجم البلدان،حموی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج4، ص238.
[3]. اصول کافی، کلینی، موسسه اعلمی، بیروت: ج1، ص443.
[4]. شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج1، ص570.
ینابیع المودة، قندوزی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ص439.
[5]. شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج16، ص210.
سیره النبویة، ابن هشام، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج3، ص368.
[6]. روح المعانی، آلوسی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج5، ص58.
[7]. الدر المنثور، سیوطی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج2، ص158- ج5، ص273.
[8].ینابیع المودة، قندوزی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ص439.
مقتل الحسین، خوارزمی، دارالعلم، بیروت: ج1، ص70.
[9]. میزان الاعتدال، ذهبی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج2، ص228.