احکام انتخابات

چنان که می دانید اسفند امسال هم با وجود سرما، گرمای انتخابات مجلس را هم تجربه می کنیم. از آنجا که ما نه سر پیازیم نه ته سیب زمینی!؟ همه جار و جنجال های تبلیغاتی و بحث های انتخاباتی و افشاگری ها و مصاحبه ها و میتینگ ها و... را به اهلش می سپاریم و تنها به استفاده ابزاری از موضوع انتخابات پرداخته آن را سوژه این شماره دیدار آشنا می کنیم! بله در این شماره قصد داریم به «احکام انتخابات» بپردازیم!

شاید بپرسید احکام انتخابات دیگر چه صیغه ای است؟ اما اگر یادتان باشد بارها تأکید کردیم هر کار و رفتار و گفتاری حتماً یکی از احکام پنجگانه شرعی را دارد. انتخابات نیز مملو از رفتارها و گفتارهای گوناگون است تا حدی که برخی دنیا و آخرتشان را برای آن فدا می کنند.

ایا شرکت نکردن در انتخابات حرام است؟

اگر به خود مسأله انتخابات از زاویه قانونی نگاه کنیم باید بگوییم خیر، زیرا اصل انتخابات یک «حق» است و حق تکلیفی بر گردن صاحب حق نمی آورد. مثلاً بنده حق استفاده از ماشینم را دارم ولی این حق، استفاده از ماشینم را بر من واجب نمی کند؛ انسان می تواندحقی را از گردن خود ساقط کند یا از آن استفاده نکند. در نتیجه اگر کسی مایل به شرکت در انتخابات نبود خلافی مرتکب نشده است. اما جدای از جنبه قانونی که البته صورت شرعی هم دارد، ممکن است شرکت کردن یا نکردن ما در انتخابات از لحاظ جنبه های اجتماعی یا سیاسی و... احکام خاصی به خود بگیرد. مثلاً شرکت در انتخابات یک کشور ظالم اگر تایید آن سیستم حکومتی و کمک در به قدرت رسیدن فرد ظالم دیگری و تقویت نظام سلطه محسوب گردد حرام است و یا در کشور ما، اگر شرکت نکردن در انتخابات به نوعی مخالفت با جامعه و نظام اسلامی یا همراهی و همدلی با دشمنان اسلام و عامل خوشحالی مخالفان اسلام محسوب گردد می تواند عملی حرام به حساب اید که به این احکام «حکم ثانوی» گفته می شود؛ به همین خاطر برخی از مراجع تقلید صراحتاً شرکت در انتخابات را واجب اعلام کرده اند, زیرا این امر را مقدمه بقاء و پایداری حکومت اسلامی دانسته اند.

* ایا اگر به صلاحیت و لیاقت کاندیداها یقین نداریم بلکه به آن شک داریم می توانیم رای ندهیم؟ ایا اگر بدون شناخت رای دادیم و این افراد رئیس جمهور شدند و کاری نادرست و اشتباه انجام دادند ما هم در آن اشتباهات شریک هستیم؟

این سؤال معمولاً به شکل های گوناگون و خصوصاً از طرف کسانی که از دولتهای گذشته ناراضی بودهاند و رغبتی به شرکت در انتخابات ندارند مطرح می شود و در جواب اعتراض افراد به بی تفاوتیشان، با قیافه حق به جانب می گویند: من که این افراد را درست نمی شناسم! به چه دلیل شرعی آنها را در رسیدن به این سمت و مقام یاری کنم؟

در جواب باید گفت: اولا، راه تحقیق و شناخت بسته نیست و این طور نیست که یک فرد را نتوان از رفتارها و گفتگوهای گذشته اش شناخت؛ بلکه با تحقیق و مشورت می توان به شناختی کافی از کاندیداها، مواضع و نگرش آنها دست یافت.

طبق قانون، شورای نگهبان مأمور احراز حداقل ها در افراد است و چه بسا این افراد تایید صلاحیت شده دارای نقص ها و اشکالات فکری یا عملی هم باشند که بررسی و شناخت این موارد و یافتن فرد اصلح و کم نقص تر در مجموعه کاندیداها همان وظیفه شرعی و عقلی ماست؛ بر همین اساس برخی از مراجع فتوا داده اند که «اگر تحقیق لازم و معقول در راه شناخت افراد صورت بگیرد، دیگر مسئولیتی از جانب عمکردهای اینده این افراد به گردن ما نخواهد بود.»

* ایا شرکت در گفتگوهای متداول در خصوص کاندیداها و عملکرد و نظراتشان شرعاً جایز است؟

شاید یکی از مهمترین آفات انتخابات همین مسأله باشد که افراد مختلف به بهانه تحلیل شخصیت یا افکار یک کاندیدا هر مسأله درست یا نادرست از اخلاق، عملکرد، سوابق فکری و دینی و حتی خانوادگی او را با آب و تاب و به همراه افزودنی های غیر مجاز؟! نقل می کنند و اسم آن را تحقیق و بررسی برای رسیدن به شناخت!!؟ می گذارند و چه بسا در همین رابطه به انواع گناهان کبیره مانند غیبت، تهمت، سوءظن و... گرفتار می شوند.

البته نمی توان به بهانه عدم معصیت، از هر گفته و شنیده ای دوری کرد و مسأله خطیر انتخابات و مسئولیت های مهم یک کشور را ناآگاهانه به دست افرادی نالایق سپرد؛ اما این امر به معنای کنار گذاشتن هر قانون و ضابطه ای نیست. در مساله غیبت یکی از موارد جایز بلکه لازم در گفتن عیب های یک مؤمن و غیبت کردن از او مقام تحقیق و مشورت است؛ یعنی اگر فردی برای مشورت و تحقیق در امر مهمی مانند ازدواج، شراکت و غیره از ما در مورد شخص خاصی سؤال کرد ما می توانیم برخی از اشکالات او را که می تواند در تصمیم گیری مخاطب موثر باشد بازگو کنیم، اما این مسأله هم قواعد و حدود خاص خود را دارد. مانند این که اگر ذکر یک اشکال و ایراد از فرد مورد نظر مخاطب را از اعتماد به او منصرف می سازد ذکر اشکالات دیگر جایز نیست و...

در هر حال مشاوره درامر شناسایی کاندیدای اصلح نیز یکی از همین موارد جواز است که برای راهنمایی می توانیم دیگران را از برخی عیب ها و اشکالات کاندیداها مطلع کنیم، اما نه این که در جمعی که هیچ کس به آن کاندیدا رای نمی دهد بنشینیم و مثل رگبار، به عیبجویی و ایرادگیری از یک کاندیدا بپردازیم و سیر تا پیاز زندگی او را برملا کنیم..

* ایا برای دفاع از کاندیدای مورد نظر خودمان می توانیم به تخریب کاندیداهای دیگر بپردازیم؟

واژه تخریب تعبیر عامی است که هم می تواند متوجه عملکردهای کاندیداها و مواضع و افکار آنها باشد و هم می تواند به شخصیت افراد برگردد. اصولاً در انتخابات دفاع از یک کاندیدا به معنی اصلح دانستن اوست, یعنی این فرد دارای امتیازاتی است که دیگران از آن بی بهره اند یا دیگران دارای عیوبی هستند که این کاندیدا از آنها مبرّاست. در نتیجه در بحث و گفت وگو پیرامون کاندیداها و دفاع از نظر خود طبیعی است که اشکالات و برخی ایرادهای دیگر کاندیداها هم بیان شود اما همه این ها به معنی جواز تخریب شخصیت آنها نیست. اصولاً انتقاد و ایراد از عملکرد یا موضع گیری با تخریب شخصیت یک فرد و اهانت و هتک حرمت و حیثیت او تفاوت بسیاری دارد. ما می توانیم در عین احترام به نظرات و دیدگاه ها و گرایشات یک فرد، نظرات او را مغایر با آرمان های انقلاب یا تفکرات اسلام و صلاح توده ملت بدانیم و به روشنگری در مورد آنها بپردازم ولی همه اینها مجوز هتک حرمت و اهانت به شخصیت او نیست. به این دو جمله دقت کنید:

«به نظر من آقای... فرد قابل اعتمادی نیست زیرا با حزب.... که مواضعی مخالف اصل ولایت فقیه و دیدگاه های امام و رهبر دارد مرتبط است»

«مرتیکه.... رفته با حزب خبیث... ساخت و پاخت کرده، لعنت به هر کسی که به این بی دین ضد انقلاب رای بده!؟»

مسلم است که این تحقیر وتوهین ها آن هم در مورد فردی که ارگانهای نظارتی کشور صلاحیت حداقلی او را برای احراز پست ریاست جمهوری تایید کردهاند جایز نخواهد بود.

* ایا پاره کردن پوسترهای تبلیغاتی و یا چسباندن پوستر کاندیدای خودمان روی پوستر کاندیدای رقیب صحیح است؟

البته در این گونه موارد باید به قوانین و مقرارت دستگاه های مربوطه مانند وزارت کشور یا فرمانداری های مناطق رجوع کرد اما در نگاه کلی، پاره کردن پوستر یک کاندیدا اگر اهانت و هتک حرمت او محسوب شود جایز نیست، خصوصاً اگر در وقت قانونی تبلیغات و در مکان مخصوص آن انجام شده باشد. اما اگر در محل نادرست، مثلاً به دیوار یا درب خانه ما پوستری نصب شده است، صاحب خانه می تواند آن را بردارد؛ زیرا در این صورت نصب کننده پوستر مرتکب جرم و تخلف شده و اگر صدمه ای وارد کرده باشد ضامن است.

اما نصب پوستر خودمان روی پوستر دیگران هم براساس نظر برخی از فقها نمی تواند به صورت مطلق نادرست باشد زیرا از نگاه عرف هم قرار نیست یک پوستر تبلیغاتی تا ابد در یک مکان نصب شده باشد و با گذشت زمان مشخصی نصب پوستر جدید به روی پوسترهای قبلی متعارف و معقول به نظر می رسد. خصوصاً که فضای تبلیغ در شهرها محدود است و در مواردی دیده شده همان شب اول طرفداران کاندیدای مایه دار؟! تمام سطح شهر را از پوسترهای او پر کرده اند و جایی برای پوسترهای رقیب باقی نگذاشته اند. در هر حال در ابتدا باید به قانون خاص تبلیغات انتخاباتی رجوع کرد و آن را معیار و محور قرار داد.

به امید سربلندی ملت در این انتخاب سرنوشت ساز