مستقل، شجاع و غیرتمند در آغوش بی‌همتای طبیعت زیست می‌کنند و فصل به فصل در زمین زیبای خداوند جابه‌جا می‌شوند. ایل بختیاری با داشتن مردمانی قوی و تلاشگر، از جمله اصیل‌ترین ایل‌های ایرانی است و همواره نامی بر سر زبان‌ها بوده است. بختیاری‌ها از اقوام ایرانی ساکن غرب و جنوب غرب ایران به‌شمار می‌آیند و پیشینه‌ای طولانی در تاریخ این سرزمین دارند. عشایر باصفای بختیاری شاید بیش از هرکسی با طبیعت مأنوس‌اند و با ییلاق و قشلاقشان در طول سال از مواهب خدادادی ایران‌زمین بهره‌مند می‌شوند. 

با توجه به جلوه‌های طبیعی و انسانی موجود در محیط زندگی عشایر، این گروه از جمعیت به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مطرح هستند. عشایر در کشور ایران پیشینه‌ای بس غنی دارند.  چرا که ایرانیان از نژاد گروهی از اقوام کوچنده به نام آریایی بوده اند که ۲ هزار سال پیش از میلاد از نواحی ماوارء‌النهر و قفقاز به منطقه کنونی ایران آمده و جلوه های زیستی و معیشتی خاصی را برای این کشور رقم زده‌اند. در طول تاریخ غالب حکومت های ایرانی منشاء عشایری داشته و عشایر نماد قدرت و فرهنگ جامعه ایرانی بود‌ه‌اند.

عشایر بختیاری نیز همراه با سنن و شیوه‌های خاص زندگی ایلی و آداب ورسوم ویژه، همواره مورد علاقه گردشگران و بازدیدکنندگان داخلی و خارجی بوده است. در ادامه با ویژگی‌ها و آداب و رسوم این ایل بیشتر آشنا خواهیم شد.

پیشینه و سکونت‌گاه

بختیاری‌ها در قرن سیزدهم میلادی از سمت شامات به ایران کوچ کرده و در جنوب غربی ایران سکنی گزیدند. منابع و امکانات طبیعی از قبیلِ آب، جنگل، مراتع، بارندگی مناسب، آبگیرهای فراوان و دره‌های مستعد برای کشاورزی این سرزمین را به یکی از بهترین زیستگاه‌ها و محل تجمع و سکونت گروه‌های انسانی در گذشته تبدیل کرده بود. افزون بر این، در بلندی‌های زاگرس و دامنه‌های آن، محیط مناسبی برای رویش نباتات علوفه‌ای و گونه‌های مختلف حیوانات فراهم بود.

سکونتگاه بختیاری‌ها پیش از صفویان لرستان خوانده می‌شد، اما پس از آن سکونتگاه این ایل به نام منطقه بختیاری نامگذاری شد. بختیاری‌ها، امروزه در استان‌های چهارمحال و بختیاری، شمال‌غربی و شمال‌شرقی خوزستان، غرب و جنوب‌غربی اصفهان، شرق لرستان و شمال کهگیلوبه و بویراحمد ساکن هستند. چهارمحال و بختیاری شامل چهار محلِ لار، کیار، میزدج و گندمان به‌علاوه سرزمین‌های بختیاری است. این سرزمین‌ها به دو بخش ییلاقی و قشلاقی تقسیم می‌شود.

کوچ ایل بختیاری

کوچ سالانه قوم بختیاری یکی از جالب ترین و پیچیده ترین نمونه ها در میان اقوام کوچ نشین در سراسر جهان است. چرا که بختیاری‌ها در جریان کوچ باید از بلندی‌هایی با بیش از ۳ هزار متر ارتفاع عبور کنند. همچنین باید زمان کوچ خود را با نهایت دقت انجام دهند تا مبادا در طول راه دچار برف زودرس، سیلاب رودخانه های کوهستانی و نبود چراگاه و مراتع شوند.

آنها هر ساله از اواخر اردیبهشت‌ماه از پنج مسیر مختلف همراه با مبارزه‌ای خستگی ناپذیر با سختی‌های طبیعت، ضمن عبور از رودخانه‌ها، دره‌ها و پشت سر گذاشتن بلندی‌های زرد کوه در مناطق معینی از دامنه‌های زاگرس پراکنده می‌شوند و نزدیک ۴ ماه در این منطقه می‌مانند و با چرای دام‌ها در مراتع سرسبز به رمه‌داری مشغول می‌شوند.اگرچه در دهه‌های آغازین قرن حاضر گروههای کثیر ایل بختیاری نیز همانند سایر ایلات و عشایر ایران یکجانشین شدند، اما هنوز هم بخشی از ایل، کوچ رو و متحرک است. کوچ‌روهای بختیاری، زمستان را در دشت‌های شرق خوزستان و تابستان را در بخشهای غربی منطقه چهارمحال و بختیاری به سر می‌برند.

سازمان اجتماعی

هر ایل، از واحدهای متعدد و در‌هم تنیده‌ای تشکیل یافته است. این ساختار از یک سیاه چادر آغاز گشته و تا ایل ادامه می‌یابد.  از دو شاخه چهارلنگ و هفت لنگ تشکیل شده، که چهارلنگ خود به ۵ باب و هفت‌لنگ به ۴ باب تقسیم می‌گردد. هر باب نیز از چندین طایفه تشکیل می‌شود.این تقسیمات که نمودار سازمانی ایل بختیاری خوانده می‌شود، به قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد و بر مبنای نظام خاص طبقاتی و مالیاتی طوایف بختیاری سازمان یافته‌است.

مردم‌شناسی

بر اساس مطالعات ژنتیکی صورت گرفته بختیاری‌ها در بین اقوام ایرانی‌تبار و غیر ایرانی‌تبار موجود در ایران بیشترین شباهت ژنتیکی را با سایر لرها دارند. بختیاری‌ها به گویش بختیاری که یکی از گویش‌های زبان لری است سخن می‌گویند. این گویش تفاوت‌های اندکی با سایر شاخه‌های زبان لری از جمله لری خرم‌آبادی و لری بویراحمدی دارد. کلمه بختیاری، به تنهایی، خوشبخت معنی می‌دهد و شاید هم بعضی از رؤسای طوایف به این نام شهرت داشته‌اند، که احتمالاً بعدها تمام افراد ایل به این نام شناخته شده‌اند.

 پوشش

پوشش مردمان بختیاری از تنوع و زیبایی خاصی برخوردار است. زنان بختیاری از کلاهی به نام لچک، یک روسری از جنس حریر به نام مِی‌نا، جلیقه‌ای بر روی تن‌پوش، شلوار معمولی و گیوه استفاده می‌کنند. رنگ لباس زنان بختیاری، الهام گرفته از طبیعت است و در میان زنان و دختران جوان استفاده از رنگ‌های روشن رایج است.

جامهٔ مردان بختیاری از اصیل‌ترین نوع پوشش‌هایی است، که پیشینه آن به دوران ایران باستان بازمی‌گردد. این جامه دیرینه، از چهار بخش تشکیل شده‌است: سرپوش که کلاهی نمدی ‌است، چوقا که بالاپوشی قبا مانند است، شلوار دبیت و پاافزاری که همان گیوه است.

 موسیقی

موسیقی مردم بختیاری را می‌توان شاخه‌ای از موسیقی لری دانست. این موسیقی به وسیله سازهایی مانند سرنا، کرنا، کوس و سازهای بادی کوچکتر نواخته می‌شود. تشمال‌ها سرپرستیِ موسیقی در ایل را بر عهده دارند و اکنون نیز در مجالس عروسی و سوگواری، موسیقی‌های محلی بختیاری را اجرا می‌کنند.

هنر تیراندازی

هنر تیراندازی

مردان دلاور و سخت کوش بختیاری از دیر باز در نزد ساکنان فلات ایران به سوارکاری و تیراندازی شهره بودند. چنان‌که رسته برجسته تیراندازان ارتش ایران در دوره‌های صفوی، افشاریه، زندیه و قاجار از نخبگان تیراندازی ایل بختیاری تشکیل می‌شد. امروزه نیز هر خانوار از عشایر بختیاری حداقل یک قبضه اسلحه (مجاز) در اختیار دارد، تا علاوه بر شکار و حفظ کیان ایل، بتواند در مواقع لزوم به استفاده از مهارت خود به دفاع از مرزهای میهن مبادرت نماید.

مسیرهای کوچ عشایر بختیاری

در واقع باید محیط های حرکت عشایر را از مناسب‌ترین عرصه‌های زندگی فصلی و گردشگری دانست. عشایر بر اساس منطق انسانی و فطرت بیولوژیک خود در هر فصل از سال به دنبال بهترین و مناسب ترین مکان جهت گذران زندگی هستند. عشایر بختیاری در کوچ‌ها به ییلاق و قشلاق، ناگزیرند از پنج ایل راه اصلی عبور کنند که عبارت‌اند از: تاراز، هزار چم، کوه سفید، دو آب و دزپارت.

مسیر کوچ ایل بختیاری، از ارتفاعات صعب العبور و پر فراز و نشیب رشته کوه های زاگرس و رودخانه های پر آب سرشاخه های مختلف رودخانه کارون می گذرد و از ناهموارترین راه های عشایری کشور است. اگر شیفته زندگی در طبیعت‌اید، چند روزی دل به دریا بزنید و همراه با کوچ‌نشینان بختیاری راهی سفری پرماجرا شوید.