مراسم عروسی قشقایی ها | آغاز سنتی یک زندگی

روز عروسی

در روز عروسی هم مراسم خاصی برگزار می شود که عبارتند از:

1- آوردن عروس

آوردن عروس به نزد داماد از مهم ترین بخش های عروسی قشقایی هاست. در روز عروسی، مهمانان با نوازندگان به طرف چادر عروس راه می افتند. عروس چادری سپید دارد و سوار بر اسب می شود. جهیزیه او نیز روی شترها و قاطرهاست و آنها را به نزد داماد می برند. قشقایی ها پسربچه ای را ترک عروس سوار می کنند تا اطمینان حاصل کنند که فرزند اول عروس و داماد، پسر است. پس از رسیدن کاروان به چادر داماد، او به عروس در پیاده شدن از اسب کمک می کند و مادر داماد روی سر آنها سکه و نقل می پاشد.

برخی عروس را با اسب می آورند و در سال های اخیر این کار با اتومبیل نیز انجام می شود. اسب سواران در میان راه به سوارکاری، قیقاج (یک بازی محلی که در ادامه توضیح داده می شود) و تیراندازی مشغول می شوند و بر شور مراسم می افزایند.

گروه اعزامی نیم تا یک روز مهمان خانه عروس هستند و به نواختن موسیقی و رقص و پایکوبی می پردازند. خانواده عروس پذیرای مهمانان می شوند. زنان به طرف محلی که عروس در آنجاست می روند و پارچه هایی را که آورده اند برایش برش می زنند. آنها پارچه ها را کوک می زنند و بر تن عروس می نشانند و او بعدا وظیفه دارد با دقت تمام آنها را بدوزد. این لباس ها عبارتند از: پیراهن، تنبون (دامن)، کولجه (کت مخمل). علاوه بر اینها گیوه، دستمال هفت رنگ سر، دستمال هفت رنگ پیشانی بند و گوشواره نقره را نیز به عروس می دهند. 

حالا نوبت حنابندان عروس است. آنها دست و پای عروس را حنا می گذارند، سرمه به چشمانش می کشند و موهایش را شانه می کنند. عروس که آماده شد بر سرش چارقد ابریشمی بزرگی می اندازند که صورتش را می پوشاند. عروس نمی تواند جلوی پایش را ببیند پس دو نفر بازوی او را می گیرند تا زمین نخورد. این چارقد بر سر عروس می ماند تا شب زفاف فرا رسد و با تشریفاتی خاص آن را بردارند.

اگر محل زندگی خانواده عروس دور باشد معمولا دختر را یک روز قبل از عروسی در چادری اسکان می دهند و داماد حق دیدن او را ندارد. نزدیکان مونث داماد در این چادر، به عروس برای آماده شدن کمک می کنند. 

مردان در طول آماده سازی عروس، صورت مجلس عقد را تهیه می کنند. این کار به طور معمول توسط شخصی که به عنوان ملا یا میرزای طایفه شناخته می شود، صورت می گیرد و پدر عروس و داماد و چند تن از مهمانان آن را امضا می کنند. در این صورت مجلس، تمام شرایط عقد نوشته می شود تا بعدا آن را به عاقد بدهند. عاقد را از شهرهای نزدیک می آورند تا مراسم به طور رسمی نیز انجام شود.

Photo by : Amin Berenjkar

2- آرایش و لباس عروس

زنان قشقایی آرایشی ندارند و «چتر زلف» جالب توجه ترین آرایش آنها محسوب می شود. چتر زلف تفاوت بین مجردها و متاهل ها را مشخص می کند و آن را هنگام عروسی برای آرایش عروس درست می کنند. در عروسی ها طناب‌های ظریفی به نام رشمه را به عروس می دهند که  از موی سیاه و سفید بز بافته می شوند. لباس عروس عبارت است از: 

یک روبند که به دواق مشهور است و صورت عروس را می پوشاند تا هنگام ورود به حجله کسی او را نبیند. 

پیراهن و دامن عروس از پارچه های رنگین

دستمال و کلاهک و پیشانی بند

چادری از تور سفید و ظریف

البته اخیرا برخی استفاده از لباس سفید مدرن را ترجیح می دهند. 

Photo by : Amin Berenjkar

3- خداحافظی عروس با خانواده

پس از عقد و صرف ناهار یا شام نوبت به خداحافظی عروس با خانواده اش می رسد که با طی مراحل زیر همراه است:

عروس مقداری نان، نمک و خاکستر اجاق خانه را در دستمال می گذارد و به کمر می بندد.

سه دور به دور اجاق خانه پدر می گردد و قرآنی که روی آن گذاشته شده را می بوسد. این طواف به دور اجاق، نشان دهنده قدردانی دختر از پدری است که سال ها از اجاق خانه اش تغذیه کرده است و از سوی دیگر بر تداوم و گرم ماندن این اجاق نیز تاکید می کند.

عروس با پدر و مادر و برادر و خواهرانش وداع می کند.

یکی از افراد نزدیک فامیل (معمولا عمو یا دایی) رکاب اسب را می گیرد تا عروس را بر روی آن سوار کنند. اسب عروس پشتی بسیار رنگین و افسار بسیار زیبایی دارد و خویشاوندان به گردن آن دستمال های رنگین بسته اند.

پسربچه ای را ترک اسب می نشانند و معتقدند این کار خوشبختی به همراه می آورد و بچه اول عروس پسر می شود.

عروس همراه افراد خانواده داماد به طرف محل اجرای مراسم حرکت می کند و صدای ساز و دهل و کل و دست در فضا طنین می اندازد.

Photo by : Amin Berenjkar

4- ورود عروس به حجله

حجله خانه موقت عروس و داماد است که آن را با گلیم و جاجیم های رنگارنگ پوشانده اند. پس از آنکه عروس به حجله رسید از اسب پیاده نمی شود و زنی از طرف خویشان او می گوید: عروس پاانداز می خواهد. پاانداز به معنی حق ورود یا تقدم است و داماد در این لحظه باید سکه طلا یا مقداری پول به عروس بدهد. داماد به استقبال عروس می آید و پس از تقدیم کردن پاانداز او را از اسب پیاده می کند. در همین لحظه گوسفندی را جلوی پای عروس قربانی می کنند. داماد آهسته دستی به پشت سر عروس می زند و این نشان از برتری مرد بر زن دارد. مهمانان روی سر عروس نقل می پاشند و و صدای ساز و دهل نیز قطع نمی شود.

Photo by : Gholamreza Deljoo

5- موسیقی عروسی

چنگی ها، طایفه ای در قشقایی ها هستند که علاوه بر دامداری و کشاورزی به نواختن موسیقی نیز مشغولند و در جشن ها هنرنمایی می کنند. در عروسی، هر طایفه نوازندگان مخصوص خود را دارند که از آنها برای اجرا در عروسی دعوت به عمل می آورند. آنها نواختن را با آهنگ سحر آوازی و قبل از طلوع آفتاب آغاز می کنند. سحر آوازی از آهنگ های دلنشین قشقایی است که قبل از طلوع آفتاب نواخته می شود. نواختن موسیقی تا پاسی از شب ادامه دارد و عروسی سه تا هفت شب طول می کشد. بعد از هر عروسی از طرف صاحب مجلس یک دستمال ابریشمی هفت رنگ و پر از نقل و شیرینی به همراه انعام به توشمال داده می شود. 

6- رقص دستمال

یکی از تماشایی ترین جلوه های عروسی قشقایی ها، رقص دستمال آنهاست. هر یک از زنان و مردان دو دستمال در دست گرفته و پیرامون یک دایره بزرگ قرار می گیرند. آنها با آهنگ کرنا و دهل، دستمال‌ها را در هوا می رقصانند و با حرکات موزون به کار خود ادامه می دهند. رقص دستمال بازی یاقلق آتما نام دارد.

Amin Berenjkar

7- قیقاج

قیقاج یا قیقاچ یک بازی محلی است که می توان آن را در زدن نشانه، درآوردن زین و قیقاچ زدن خلاصه کرد.

زدن نشانه

دو تير در اختيار سوارکار قرار می دهند؛ یکی در مسیر رفت و دیگری در مسیر برگشت. سواركار پس از عبور از مقابل هدف باید به صورت عقب‌گرد آن را بزند. 

درآوردن زین

مرحله بعدی درآوردن زین است. سوارکار زين اسب را از روی اسبش باز می کند و با یک دست آن را از زیر پای خود در آورده و به روی دست بلند می کند. اگر در این حین زمین بخورد بازنده و از دور بازی خارج می شود.

قیقاچ زدن 

قیقاچ زدن مرحله آخر است که  هنر سوارکاری را نشان می دهد. در ميدان مسابقه 10 چوب را به فواصل معين در زمين نصب می کنند و سوارکار باید به تاخت و به صورت مارپيچ از بين آنان عبور کند. عبور از هر چوب یک امتیاز به شمار می رود. در آخر امتیاز همه شرکت کننده ها محاسبه و برنده اعلام می شود.

Photo by : Unknown

8- چوب بازی

چوب بازی یا رقص با چوب نیز در عروسی قشقایی ها دیده می شود. این رقص «دَرْمَرو» نیز نام دارد و مختص مردان است. آنها دو تا دو تا و به نوبت با چوب های کوتاه و بلندشان با یکدیگر می‌رقصند و مبارزه ای نمادین دارند. آهنگ ساز و دهل، آنها را در تمام مدت رقص همراهی می کند.

مردی، چوب کلفت بلندی را جلوی پایش سپر می کند و دیگری با ترکه ای که در دست دارد تلاش می کند به پای او بزند. وقتی ترکه را به قصد زدن پایین آورد و ضربه ای زد، باید ترکه را به زمین بیندازد و چوب بلند را بردارد و شخصی که چوب بلند در دستش بود ترکه را به دست می گیرد تا به پای حریفش بزند. 

پس از زدن ترکه ممکن است شخص دیگری به میدان بیاید. این تازه وارد باید حتما چوب بلند را در دست بگیرد و ترکه بخورد تا نوبت بازی به او برسد. پایان بازی زمانی است که توشمال آهنگ را متوقف کند.

Mohammad Babaei | IRNA

9- چیدن سفره

به طور کلی سفره اهمیت زیادی نزد قشقایی ها دارد و برای سفره عروسی سنگ تمام می گذارند. گذاشتن پا بر روی سفره گناه بزرگی است پس به هنگام چیدن، کسی پا روی سفره نمی گذارد و این کمی کار را سخت می کند. برای تهیه شام و ناهار عروسی همه دست در دست هم می دهند. مردان یک یا چند گوسفند سر می برند و زنان و دختران به آماده سازی آنها مشغول می شوند. غذای عروسی آش و گوشت است؛ این غذا از یک سینی بزرگ برنج تشکیل شده که گوشت پخته شده به صورت خورش را روی آن می ریزند. در کنار سینی ها نان فطیر می گذارند و در سفره، دوغ با پونه خشک شده و ماست و آب می چینند. 

برای خوردن غذا همه به هم تعارف می کنند تا ریش سفیدِ جمع، شروع به غذا خوردن کند و سپس همه با گفتن بسم الله الرحمن الرحیم مشغول می شوند. سر غذا کمتر حرف زده می شود، کسی به صورت دیگری نگاه نمی کند و اگر کسی زودتر سیر شد باید غذایش را مزه مزه کند تا دیگران هم سیر شوند. 

وقتی همه دست از غذا خوردن کشیدند می گویند: الهی شکر، ما کم کردیم، تو زیاد کن.

در پایان غذا، سینی بزرگی آورده می شود و هر یک از مدعوین بر اساس وسع خود، مبلغی را در آن می گذارد که به آن شاباش می گویند. پس از صرف ناهار هم بساط چای و قلیان برپا می شود و همه به گفت و گو و شادی می پردازند. 

Photo by : Unknown

10- آغاز زندگی مشترک

در پایان روز اول عروسی، عروس هدیه کوچکی به هر یک از مهمانان تقدیم می کند. در این زمان یکی از بزرگان خاندان، عروس و داماد را به چادرشان می رساند؛ چادری که با گیاه مورد پوشیده شده است و نمادی از تولد و تناسل و سربلندی است. در پایان مراسم پدر و مادر عروس یا یکی از ریش سفیدان به درون حجله می رود و دست عروس و داماد را در دست یکدیگر می گذارد و برای شان خوشبختی آرزو می کند. عروس و داماد در روز دوم جشن حضور ندارند؛ اما مهمانان به پایکوبی ادامه می دهند.