پوشاک سنتی ترکمن ها | از گذشته تا به امروز

بارها و بارها در سفرهای مان به سراغ جاذبه های تاریخی و طبیعی متنوع رفته و از دیدن شان لذت برده ایم. موزه ها، کاخ ها، مساجد، کلیساها، پارک ها و دریاچه های بسیاری را از نظر گذرانده ایم تا با زیبایی های مقصدمان بیشتر و بیشتر آشنا شویم؛ اما آیا همه دیدنی ها به همین جاذبه های معروف و ملموس ختم می شوند؟ آیا مقاصدی که به آنها سفر می کنیم جلوه های جذاب دیگری ندارند؟

فرهنگ و جلوه های بصری آن از جذاب ترین چیزهایی است که می تواند سفرتان را رنگی دیگر ببخشد. احتمالا تا به حال شاهد رقص محلی بوده و یا مراسم سنتی ازدواج را در سایر اقوام به تماشا نشسته اید. شاید هم خودتان را به گشتی خوشمزه مهمان کرده اید و طعم خوش غذای محلی هنوز هم زیر دندان تان مانده است. اینها همه جزیی از فرهنگ یک دیار و مردمش محسوب می شوند که حتا در وسعت کوچک یک شهر هم از نقطه ای به نقطه دیگر تفاوت دارند. امروز می خواهیم در رنگ و لعاب پوشاک سنتی ترکمن ها غرق شویم و ببینیم تن پوش های شان چه قصه ای در ورای خود دارند و چگونه دل از هر بیننده ای می برند. لباس هایی که هر یک جاذبه ای خاص دارند و از فرهنگی غنی خبر می دهند.

با ما همراه باشید...

Photo by : Unknown

آشنایی با ترکمن ها

تُرکْمَن‌ها یکی از اقوام ترک تبار آسیای میانه محسوب می شوند که در ترکمنستان، شمال غرب افغانستان و شمال‌شرق ایران زندگی می کنند. آنها تا اوایل قرن بیستم کوچ نشین بودند و به مرور در شهرها و روستاها سکونت یافتند.

ترکمن ها حدود ۲ درصد جمعیت ایران و حدود یک و نیم میلیون نفر از آن را تشکیل می دهند. بیشتر این مردم در جنوب شرقی دریای خزر و در ترکمن‌صحرا و اطراف رودخانه اترک و گرگان‌رود زندگی می کنند. سکونتگاه های ایشان در استان‌های گلستان، خراسان رضوی و خراسان شمالی پراکنده است و بندر ترکمن، گنبد قابوس، کلاله، آق قلا، گمیشان، مراوه‌تپه و اینچه‌برون مهم ترین شهرهای ترکمن نشین هستند. بیشتر ترکمن ها مسلمان سنی مذهب هستند و به زبان‌های ترک‌تبار از شاخه اغوز غربی صحبت می کنند. 

طوایف ترکمن عبارتند از: 1- چاودر 2- ارساری 3- آل علی 4- قره 5- سالور (سالر) 6- ساریق 7- تکه 8- گوگلان 9- یموت

Photo by : Aboutaleb Naderi

مقدمه ای بر پوشاک ترکمن ها

پوشاک اقوام مختلف در سراسر جهان نشات گرفته از باورها، تاریخ و وقایع خاص است و نمادی از فرهنگ و سنت های آنها به شمار می رود. بیشتر تن پوش های سنتی در جهان با یکی از دوره های تاریخی ارتباط دارند و ویژگی های پوشش آن دوران را تداعی می کنند. با مقایسه پوشاک ترکمن ها با پوشاک دوره های تاریخی ایران متوجه می شویم که نمی توان آن را به دوره خاصی ارتباط داد؛ در واقع آنچه لباس قومیت‌های مختلف ایرانی را متمایز می کند عناصر ترکیبی دوره‌های تاریخی متفاوت در آنهاست که کار بررسی را نیز با دشواری هایی مواجه می سازد.

آنچه در یک دوره تاریخی در کشور وجود داشته و یا در برخی از دوره‌ها وارد ایران شده است به صورت دایم در حال تغییر بوده و حتا با جریان های سیاسی تغییر شکل داده است. پوشاک ترکمن ها نیز از هیمن قاعده پیروی کرده و در آن نشانه‌های پوشاک دوره‌های مختلف از جمله پوشاک عربی زمان ورود اسلام به ایران و تغییرات آن دیده می شود. بوروک ترکمنی، ظاهری شبیه عرقچین های دوره تیموری دارد یا آل دانقی بانوان ترکمن به همراه زیورآلات فلزی خاص آن شکل کلاه بانوان دربار تیموری و تزیینات آن را در ذهن تداعی می کند. برای همین باید تک تک اجزای پوشاک ترکمنی را از میان ادوار مختلف ایران بیرون کشید و این کار نیاز به مطالعات مستمر تاریخی، اجتماعی، سیاسی و ... دارد.

آنچه در این مطلب به آن می پردازیم نگاهی به پوشاک زنان و مردان در دو شکل سنتی و امروزی است و در این میان از گفتن مطالبی که بررسی شان در این مقال نمی گنجد پرهیز می کنیم. پوشش سنتی مربوط به زمانی است که هنوز خبری از یک دست شدن لباس ها در ترکمن صحرا و کل ایران توسط رضاخان نبود و پوشاک امروزی نیز مربوط به پس از این واقعه است. فارغ از هر دیدگاه و باوری، تنها زیبایی و نمودهای فرهنگی پوشاک مد نظر ماست و بحث های تخصصی تر در این رابطه را باید به زمان و مکانی دیگر موکول کنیم.