روشهای تربیت‏ در نهج البلاغه: روش الگویی

انسان به فطرت خود عاشق کمال است و از نقص و ناقص منزجر است و همین عشق به کمال و انزجار از نقص، آدمی را به الگوطلبی و الگوپذیری می‏ کشاند و بر این اساس است که روش الگویی روشی مطلوب فطرت آدمی در تربیت است و از مؤثرترین روشها شمرده می ‏شود. در این روش انسان نمونه‏ ای عینی را مطلوب خویش می‏ گیرد و به شبیه سازی دست می ‏زند و تلاش می ‏کند در همه امور خود را همانند الگوی مطلوب خویش سازد و گام در جای گام او نهد و بدو تشبیه نماید.
البته هر چه نمونه ارائه شده از کمال بیشتر و جاذبه فراگیرتری بهره‏ مند باشد، روش الگویی روشی مطلوبتر و از کارایی بیشتر برخوردار خواهد بود. بنابراین بهترین الگو، نمونه ‏ای است تام و تمام و انسانی کامل که الگوهای دیگر نیز باید آدمی را بدین سمت هدایت نماید.(1) امیرمؤمنان فرموده است:
«وَ لَقَدْ كَانَ فِي رَسُولِ اللهِ كَافٍ لَكَ فِي الْأُسْوَةِ ... فَتَأَسَّ بِنَبِيِّكَ الْأَطْيَبِ الْأَطْهَرِ فَإِنَّ فِيهِ أُسْوَةً لِمَنْ تَأَسَّى وَ عَزَاءً لِمَنْ تَعَزَّى وَ أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَى اللهِ الْمُتَأَسِّي‏ بِنَبِيِّهِ وَ الْمُقْتَصُّ لِأَثَرِه»‏.(2)
برای تو بسنده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را الگوی خود گردانی... پس به پیامبر پاکیزه و پاک خود اقتدا کن، که راه و رسمش سرمشقی است (نیکو) برای کسی که بخواهد تأسی جوید و انتسابی است (عالی) برای کسی که بخواهد منتسب گردد. و محبوبترین بندگان نزد خدا کسی است که رفتار پیامبر را سرمشق کند، و به دنبال او رود.

به دلیل نیاز فطری آدمی به الگو و همانند سازی در تربیت، لازم است الگوهای والا به درستی معرفی شوند تا انسان با بینشی روشن مصداق کمال حقیقی را تشخیص دهد و به الگوگیری بپردازد که اگر چنین نشود، انسان نیاز خود به الگو را به دلیل اشتباه در مصادیق کمال در نمونه ‏هایی نامناسب جستجو می ‏کند و به بیراهه کشیده می ‏شود.
دلا نزد کسی بنشین که او از دل خبر دارد           به زیر آن درختی رو که او گلهای تر دارد

از این روست که ارائه الگوهای متعالی و قابل پیروی از مهمترین امور تربیت انسانی است و امیر مؤمنان علی (علیه السلام) مکرر بدان اشاره نموده است:
«وَ اقْتَدُوا بِهَدْيِ نَبِيِّكُمْ فَإِنَّهُ أَفْضَلُ الْهَدْيِ وَ اسْتَنُّوا بِسُنَّتِهِ فَإِنَّهَا أَهْدَى السُّنَن»‏.(3)
به سیرت پیامبرتان اقتدا کنید که برترین سیرت است، و به سنت او بگروید که راهنماترین سنتهاست است.

«أَرْسَلَهُ دَاعِياً إِلَى الْحَقِّ وَ شَاهِداً عَلَى الْخَلْق»‏.(4)
او را فرستاد تا حق را دعوت کننده راه باشد، و بر آفریدگار گواه باشد.

«سِيرَتُهُ الْقَصْدُ وَ سُنَّتُهُ الرُّشْدُ وَ كَلَامُهُ الْفَصْلُ وَ حُكْمُهُ الْعَدْل»‏.(5)
سیرت او میانه روی در کار است، و شریعت او راه حق را نمودار. سخنش حق را از باطل جدا سازد، و داوری او عدالت است و ستم را براندازد.

انسان برای سیر به سوی کمال مطلق به الگوهایی کامل نیاز دارد و تأکید قرآن کریم بر اینکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) منبع و معدن و مرکزی است که انسانهای می ‏توانند در همه وجوه زندگی به راه رسم و سیرت او تأسی کنند، پاسخ به این نیاز اساسی است.(6)
هیچ کس را نیست ره سوی وصال          تا نباشد رهبرش صاحب کمال
________________________
پی نوشت:
1) روح الله موسوی خمینی، آداب الصلاة، ص 262 - 263.
2) نهج البلاغه، خطبه 160.
3) نهج البلاغه، خطبه 110.
4) نهج البلاغه، خطبه 116.
5) نهج البلاغه، خطبه 94.
6) تفسیر المیزان، ج 16، ص 288.

منبع: مشرب مهر، روشهای تربیت در نهج البلاغه‏، نویسنده: مصطفی دلشاد تهرانی‏