جوامع انسانی از بدو پیدایش در معرض جنگ قرار داشته‌اند. تاریخ بشر پر است از جنگ‌های مهیبی که تلفات گسترده‌ای به جای گذارده‌است و چه بسا در پاره‌ای زمان‌ها اساس بسیاری از جوامع را برهم زده‌است. ابعاد زیان‌بار جنگ، از دیرباز، بسیاری از متفکران و اندیشه‌مندان سرزمین‌های گوناگون را به مبارزه با جنگ و تلاش برای تحقق صلحی فراگیر و پایدار رهنمون ساخته‌است. متفکران و مصلحان در تمدن‌های مختلف تلاش کرده‌اند تا در وهله اول با برشمردن سودمندی‌های صلح و نکوهش زیان‌های جنگ از بروز جنگ جلوگیری کنند و در وهله بعدی چنان‌چه جنگ به هر دلیل گریزناپذیر باشد، تا آنجا که امکان‌پذیر است قواعدی انسانی بر جنگ حکم‌فرما شود تا از میزان آلام و مصیبت‌های جنگ‌زدگان کاسته شود، کرامت و شأن انسانی خدشه‌دار نشود و غیرنظامیان از بلایای جنگ تا حد ممکن مصون بمانند. از این رو، تلاش برای صلح و پاسداری از ارزش‌های انسانی در جنگ‌ها که می‌توان به عنوان ارزش‌های بشردوستی از آن یاد کرد، نمونه‌های جالبی در تمدن‌های کهن دارد. در فرهنگ هند باستان در حماسه مهاباراتا به رعایت اصول، قوانین اخلاقی در جنگ‌ها توجه شده بود (۱)، در یونان باستان نیز قواعدی در مورد ممنوعیت جنگ در زمان‌های مقدس، محدودیت مجازات تسلیم‌شدگان و آزادی اسیران وجود داشت، نمونه‌های مشابهی نیز در تمدن‌های چین، ژاپن، سومر، روم و ایران وجود دارد (۲) که به موضوع ارزش‌های بشردوستانه در تمدن ایرانی در ادامه این گفتار به طور مفصل پرداخته خواهد شد.

در تمدن اسلامی نیز مصداق‌هایی از ارزش‌های بشردوستانه مانند رفتار انسانی با اسرای جنگی، محدودیت‌های روش‌های جنگی، ممنوعیت تعرض به کودکان، زنان و ممنوعیت تخریب محیط زیست در سخنان پیشوایان دین اسلام تبلور یافته‌است (۳). صرف نظر از پیشینه ارزش‌های بشردوستانه در تمدن‌های گوناگون، در سده‌های اخیر اندیشه‌مندان و حقوق‌دانان تلاش کرده‌اند قواعدی مدون و جهان‌شمول برخاسته از ارزش‌های بشردوستانه تدوین کنند. این تلاش‌ها که نقطه آغازین آن را می‌توان در نوشته‌های گروسیوس هلندی در سده ۱۷ میلادی یافت، با تأسیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در ۱۷ فوریه ۱۸۶۳ وارد عصر جدیدی شد و با تدوین کنوانسیون‌های لاهه و ژنو، اصول اساسی حقوق بین‌الملل بشردوستانه تدوین شد(۴). در سال‌های اخیر با ایجاد دیوان کیفری بین‌المللی ( تأسیس ۱۹۹۸)(۵) و نیز تشکیل دادگاه‌های کیفری بین‌المللی ویژه یوگسلاوی و روآندا و هم‌چنین با توجه به اقداماتی که نهادهایی هم‌چون دیوان بین‌المللی دادگستری (۷) و شورای امنیت سازمان ملل متحد (۸) انجام داده‌اند، حقوق بین‌الملل بشردوستانه توسعه گسترده‌ای یافته‌است و از قواعدی مدون و عرفی (۹) برخوردار شده‌است که این قواعد دائماً در حال توسعه است(۱۰). در عصر حاضر که عصر توسعه حقوق بین‌الملل بشردوستانه است جالب توجه خواهد بود که پیشینه ارزش‌های بشردوستانه در فرهنگ و تاریخ جهان مورد مطالعه دگر باره قرار گیرد. این مطالعه، دوستداران حقوق بین‌الملل بشردوستانه را یاری خواهد داد تا هم با پیشینه ارزش‌های بشردوستانه بیش‌تر آشنا شوند و هم از زمینه‌های مناسبی که در فرهنگ جوامع گوناگون برای پذیرش و به کارگیری قواعد بشردوستانه وجود دارد، آگاه شوند. از این رو در نوشتاری که پیش رو است، ارزش‌های بشردوستانه در فرهنگ ایران در دو بخش جداگانه مورد مطالعه قرار می گیرد.