خیلی اوقات پیش می‌آید که در ماه مبارک رمضان، گروهی از مردم قصد سفر کرده و چند روزی را به سفر می‌روند. اگرچه حال و هوای سفر در ماه رمضان با دیگر فصول سال متفاوت است؛ از طرفی این سفر احکام و مسائل شرعی دارد که دانستن و عمل به کردن آن‌ها واجب بوده و از طرف دیگر جدای مسائل شرعی، از مسائلی که شاید سفر را در ماه رمضان خیلی دل‌چسب نمی‌کند، ممنوعیت‌ها و عدم آزادی در خورد و خوراک است، چراکه در این ماه بسیاری از رستوران‌ها و تهیه غذاها در طول روز و تا قبل از اذان مغرب غذا را در محل انجام نمی‌دهند.

وقتی کسی قصد مسافرت(پیمودن مسافت شرعی با شرایطی که بیان شد) را دارد تا وقتی‌که به حد ترخص نرسیده است حق شکستن نماز و خوردن روزه را ندارد. و اگر پیش از آن افطار كند بنابر احتیاط، كفاره‌ «افطار عمدی روزه‌‌ ماه رمضان» بر او واجب است

فردی که می‌تواند در ماه رمضان روزه نگیرد

اگر در ماه رمضان قصد سفر دارید، خوب است که نکاتی را به‌خاطر داشته باشید. اولین نکته‌ این است که بدانید از نگاه اسلام مسافر چه مؤلفه‌هایی دارد. دانستن این نکته از این‌ جهت مهم است که اگر کسی با شرایطی که در اسلام برای او معین کرده به سفر برود، از نظر شرعی مسافر بوده و باید نمازهای چهار رکعتی خود را به‌صورت شکسته(دو رکعتی) بخواند و روزه مگر در شرایط خاص مثل نذر، جایز نیست.

1- بر اساس احادیث و فتوای مراجع، حدّ ترخّصی که مسافر باید به آن توجه داشته باشد، جایی است که اذان شهر شنیده نشده و یا دیوارهای آن دیده نشود. و این میزان را دست‌کم 8 فرسخ شرعی(بین 40 تا 45 کیلومتر) اعلام کرده‌اند. مسافر بعد از پیمودن این میزان نمازش شکسته بوده و روزه برای او واجب نبوده و نمی‌تواند روزه بگیرد.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که بدانید این معیار در رابطه با رسیدن به وطن یا رسیدن به‌جایی که اقامت در آن بیش از ده روز باشد نیز جاری است.

نکته دیگری که در این مورد باید به آن توجه داشت این است که باید حد ترخّص رعایت شود، به این معنا که وقتی کسی قصد مسافرت(پیمودن مسافت شرعی با شرایطی که بیان شد) را دارد تا وقتی‌که به حد ترخص نرسیده است حق شکستن نماز و خوردن روزه را ندارد. و اگر پیش از آن افطار كند بنابر احتیاط، كفاره‌ «افطار عمدی روزه‌‌ ماه رمضان» بر او واجب است.(البته اگر از حكم مسئله غافل بوده كفاره ندارد) چنین کسی باید صبر کند تا حدود دو سه کیلومتری از پایان شهر یا روستای مبدأ فاصله بگیرد. بعد از طی این فاصله مجاز است روزه خود را افطار کند و نماز را هم باید شکسته بخواند.
2- سفرش اشکال شرعی نداشته باشد، مثلاً برای کار حرامی مثل دزدی و یا ... سفر نکند.
3- مسافر، خانه‌به‌دوش نباشد، به این معنا که محل زندگی‌اش ثابت باشد و مثل کوچ‌نشینان این‌طور نباشد هرجا که محیط پیدا کرد، مدتی در آنجا مانده بعد به‌جای دیگری کوچ کند. این عده حکم مسافر را نداشته و باید در این سفرها و آن محل‌ها نمازشان را کامل خوانده و روزه خود را بگیرند.
4- شغلش، مسافرت و یا در سفر نباشد. شغلی که مسافرت است: به مشاغلی گفته می‌شود که خود به نحوی سفر کردن است؛ مانند خلبانی و یا رانندگی اتوبوس‌های جاده‌ای. شغلی که در سفر است: به مشاغلی گفته می‌شود که برای انجام آن باید به سفر رفت مانند معلمی که برای تدریس از شهری به شهر دیگری می‌رود. کسانی که شغلشان یکی از موارد گفته شده است، نمازشان تمام است و روزه‌شان را باید بگیرند.(البته در این مورد نکاتی وجود دارد که خوانندگان عزیز برای تکمیل آن می‌توانند به مرجع تقلید خود مراجعه کنند)

اگر کسی بعد از اذان ظهر برای رفتن به مسافرت حرکت کند، باید روزه آن روز را کامل بگیرد، و نباید روزه‌اش را باطل کند و روزه‌اش صحیح است

کراهت سفر در ماه رمضان؛ آری یا خیر؟

بنابه فتوای همه مراجع تقلید، سفر در ماه رمضان حرام نیست. آنچه بین مراجع در رابطه با سفر در ماه رمضان اختلاف است، قصد سفر در این ماه بوده که به فتوای عده‌ای از مراجع(1) اگر قصد سفر در ماه رمضان فرار از روزه گرفتن باشد، مکروه بوده و به فتوای گروهی دیگر(2) سفر در ماه رمضان هرچند برای فرار از روزه هم نباشد مکروه است مگر اینکه سفر به جهت ضرورتی باشد.

آیت‌الله شبیری زنجانی نیز مسافرت برای فرار از روزه و همچنین هرگونه سفر پیش از پایان شب بیست و سوم ماه رمضان، مکروه دانسته‌اند، مگر این‌که سفر برای حج، عمره، استقبال برادر مؤمن یا از بیم تلف شدن مال و یا جان برادر مؤمن یا به جهت ضرورت دیگری باشد.

بعد از ظهر به سفر بروید

در طول ماه رمضان امکان دارد پیش بیاید که برای کاری مجبور به مسافرت یک روزه هستید و دوست هم دارید که روزه‌تان خراب نشود. یک حالت وجود دارد که روزه آن روز باطل نمی‌شود. شرایط سفر فرد مسافر در ماه رمضان دو حالت دارد:

سفر قبل از اذان ظهر شروع شود یا بعد از اذان ظهر؛ به نظر تمام مراجع تقلید اگر کسی بعد از اذان ظهر برای رفتن به مسافرت حرکت کند، باید روزه آن روز را کامل بگیرد، و نباید روزه‌اش را باطل کند و روزه‌اش صحیح است.

اما شخصی که قبل از اذان ظهر مسافرت خود را شروع کند، به فتوای اکثر مراجع تقلید عظام روزه آن روزش صحیح نبوده و باید روزه را وقتی به حد ترخص(به‌جایی که صدای اذان شهر یا دیوار ساختمان‌های آخر شهر را نبیند) رسید بخورد، و اگر قبل از رسیدن به حد ترخص روزه را بخورد روزه‌اش باطل بوده و کفاره هم بر گردن او  باید بدهد.
 

شرایط بازگشت به وطن

شرایط دیگری که در مسافرت ماه رمضان مهم بوده و برای مسافر سؤال‌برانگیز است، شرایط بازگشت به وطن و یا جایی است که قصد 10 روز ماندن را دارد. در این شرایط نیز دو حالت پیش می‌آید:
1-  اگر فرد قبل از اذان ظهر به آنجا برسد و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد، می‌تواند آن روز را روزه بگیرد، وگرنه(اگر کاری که روزه را باطل می‌کند انجام داده باشد) نمی‌تواند آن روز را روزه بگیرد و بعد از رمضان تنها باید آن را قضا نماید. 

در حالات بزرگان و عارفان آمده که در سال‌هایی که نمی‌توانستند روزه‌ بگیرند سحرها زودتر بیدار می‌شدند، برای روزه‌دارها سحری حاضر می‌کردند و روز را به حرمت خدا، از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کردند. اگر کسی از وضعیت ایشان مطلع نبود، نمی‌فهمید که روزه نیستند.

2- اگر بعد از اذان ظهر به آنجا برسد؛ نباید آن روز را روزه بگیرد.
 

روزه‌خواری به‌ دور از ادب اجتماعی است

جدای مسائل شرعی و احکامی که برای سفر در ماه رمضان مطرح است، بعد دیگری وجود دارد که باید به آن توجه کرد. درست است که گرفتن روزه از گردن مسافر برداشته‌شده، اما باید مراقب بود متانت، ادب و اخلاقیات جایگاه خود را از دست ندهند. روزه‌خواری در ملأعام و در دید دیگران به هر بهانه و علتی که می‌خواهد باشد، شایسته نبوده و به‌نوعی توهین به روزه‌داران است.

حرمت نگه‌دارید

حال که خدای مهربان کسانی را که به هر دلیل عقلی و شرعی نمی‌توانند روزه‌ بگیرند، معاف نموده و حتی آن‌ها را محروم از ثواب و اجر عظیم روزه نکرده، حرمت این ماه و صاحب این ماه را نگه‌داریم. در حالات بزرگان و عارفان آمده که در سال‌هایی که نمی‌توانستند روزه‌ بگیرند سحرها زودتر بیدار می‌شدند، برای روزه‌دارها سحری حاضر می‌کردند و روز را به حرمت خدا، از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کردند، یعنی تا جایی که  وضع جسمانی اجازه می‌داد چیزی نمی‌خوردند و اگر هم می‌خواستند غذایی بخورند اولاً کم می‌خوردند آن‌قدر که آن حالت گرسنگی اضطراریشان برطرف شود و ثانیاً در آشکارا نمی‌خورند. خلاصه آنکه اگر کسی از وضعیت ایشان مطلع نبود، نمی‌فهمید که روزه نیستند.

چه خوب است که ما هم به تأسی از رفتار بزرگان و همچنین رعایت ادب، در ماه رمضان از خوردن و آشامیدن درملأعام خودداری کنیم. در زمان تشنگی به‌جای اینکه در میان روزه‌داران با در دست داشتن بطری، آب‌خورده و یا ساندویچی را در خیابان بخوریم، و یا خیلی راحت در مغازه و پاساژ در مقابل دیگران غذا داغ کنیم و انگارنه‌انگار کنیم که این ماه با دیگر ماه‌ها متفاوت است به خوردن غذا مبادرت داشته باشیم، اگر در خیابان و مترو هستیم در قسمت‌های آب‌خوری که شهرداری مشخص کرده و با قرار دادن حائلی نوشیدن آب را در ملأعام پنهان کرده، آب بنوشیم و اگر جایی هستیم که امکان پنهانی خوردن و آشامیدن وجود ندارد، کمی صبر کنیم تا به خانه و یا محلی پوشیده برسیم. اگر هم به لحاظ جسمانی در اضطرار هستیم با رعایت ادب و احترام، لقمه‌ای کوچک از نان و غذای کوچک که بو و برنگی هم نداشته باشد و یا با داشتن مقداری خرما و دانه‌های مغز در کیف و جیبمان، بتوانیم نامحسوس از آن‌ها استفاده کنیم.

پی نوشت:
1- امام خمینی(ره)، آیت‌الله خامنه‌ای،آیت‌الله فاضل لنکرانی، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله بهجت، آیت‌الله صافی گلپایگانی و آیت‌الله نوری همدانی
2- آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله وحید خراسانی و آیت‌الله سیستانی