نماز، نيايش عاشقان

نماز، نيايش عاشقان

 

 

آنچه مسلم است نماز در دين اسلام به عنوان برترين عبادت شناخته شده و از آن به عنوان کليد بهشت ياد مي شود ، حال درباره اين نيايش عاشقانه نکاتي ارائه نماييم :

نماز در رأس همه عبادات است

در ايام ويژه مثل شب قدر ، اعياد اسلامي ، جمعه ، و هر شب و روزي که داراي فضيلت و ارزش است و براي آن دعا و مراسمي مخصوص است مثل شب مبعث ، شب ميلاد ، شب جمعه ، معمولاً نمازهاي مخصوصي هم وارد شده است . شايد نتوان ايام مقدسي را پيدا کرد که در آن برنامه نماز نباشد .

نماز پر تنوع ترين عبادت است

اگرچه جهاد ، حج ، وضو و غسل هر کدام چند نوع دارد ، اما نماز انواع گوناگوني دارد ، در واقع با نگاهي ساده به حاشيه کتاب مفاتيح الجنان علامه محدث حاج شيخ عباس قمي درمي يابيم انواع گوناگوني از نمازها ذکر شده است که بررسي و جمع آوري آن نياز به يک کتاب مستقل دارد . هر امام نمازي داشته غير از نماز امام ديگر، نماز امام زمان عليه السلام غير از نماز حضرت اميرالمومنين (ع) است .

نماز و هجرت

حضرت ابراهيم مي گويد :

خداوندا ذريه خود را در منطقه خشک بي آب و گياه قرار دادم ، پرودگارا براي اقامه نماز « ربنا اني اسکنت من ذريتي بواد غير ذي زرع ربنا ليقموا الصلوة » .

 

آري وظيفه نمازخوانها آن است که با سفرها و هجرت ها به مناطق بد آب و هوا هم بروند تا شور و هيجان نماز عالمگير شود .

ترک مهم ترين جلسات تاريخ به خاطر نماز

يکي از ادياني که نامش در قرآن آمده « صابئين » است که به حضرت يحيي گرايشي خاص دارند ضمناَ براي ستارگان تاثيري قائلند و نماز و مراسم ويژه اي دارند که هنوز گروهي از آنان در خوزستان هستند .

 

اين فرقه رهبري بسيار دانشمند ولي مغرور داشتند که بارها با امام رضا عليه السلام گفتگو کرد ولي زير بار نمي رفت .

 

در يکي از جلسات امام رضا عليه السلام استدلالي کرد که او تسليم شد و گفت :

« اَلْانَ لانَ قَلْبي » حالا روح من نرم شده حاضرم مکتب تو را بپذيرم که ناگهان صداي اذان بلند شد . امام رضا عليه السلام جلسه را ترک کرد ، مردم گفتند فرصت حساسي است و شايد بعدا چنين فرصتي پيش نيايد امام فرمود :

اول نماز ! ، و او که اين تعهد را از امام ديد علاقه اش بيشتر شد . امام بعد از نماز گفتگويش را با او ادامه داد و او در نهايت ايمان آورد .

نماز اول وقت وسط جنگ

ابن عباس مي ديد که حضرت علي عليه السلام گاهي اوقات در وسط جنگ به آسمان نگاه مي کند باز مقداري مي جنگد باز نگاهي به آسمان مي کند .

جلو آمد و پرسيد چرا به آسمان نگاه مي کني .

فرمود : براي اينکه اول وقت نماز از دستم نرود .

گفت : اکنون شما در حال جنگ هستيد .

فرمود : از نماز اول وقت نبايد غفلت شود .

آنجا که خواب از مناجات بهتر است

روزي رسول اکرم صلي الله عليه و آله نماز صبح را با جماعت خواندند و ديدند علي عليه السلام به مسجد نيامده است به سراغش رفتند در خانه علي عليه السلام را زده و پرسيدند چرا او امروز در جماعت شرکت نکرده ؟!

فاطمه عليها سلام گفت : علي ديشب تا صبح مناجات داشت ولي صبح خستگي او طاقت فرسا بود نمازش را در منزل خواند .

حضرت فرمود : به او بگوئيد شبها به جاي مناجات طولاني کمي بخوابد ولي نماز جماعت صبح را از دست ندهد ، خوابي که مقدمه جماعت باشد بهتر از مناجاتي است که حال جماعت را از بين ببرد …

آثار اخروی نماز

نماز، عطیه‌ای الهی است كه به عنوان فلاح مطلق «حی علی الفلاح» و بهترین عمل «حی علی خیر العمل» و ستون خیمه دین «الصلوة عمود الدین»(1) معرفی شده است. نماز عروج به قبله ‎ رفیع انسانیت «الصلوة معراج المؤمن»(2) است كه تعالی روح و كسب ملكات اخلاقی و نجات از فساد و تباهی از رهگذر آن حاصل می‌آید «إن الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنكر.»(3)

دریافت نشان عبودیت از رهگذر این عبادت زیبای الهی،‌ برای انسانی میسّر است كه شرایط صحت و قبول و كمال این عبادت عظیم را به نحو احسن بجای آورد. وقتی عبد، این عبادت الهی را «كه جز بر خاشعان بزرگ می‌نمایاند»(4)،‌ به طور شایسته به انجام رساند،‌ آثار عظیمی اعم از فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی را به دنبال خواهد داشت كه در حقیقت ثمره و نتیجه عمل او محسوب می‌شود. در این نوشتار مختصر در صدد بیان همه جانبه این آثار نیستیم بلكه به برخی از آثار برزخی و اخروی این عبادت درخشان در آیات و روایات اشاره می‌كنیم.

 

آثار نماز در آیات الهی(توجه یا بی توجهی به نماز):

1. یاد كردن خدا از بنده ‎ خود

خداوند در سوره طه می‌فرماید: «اقم الصلوة لذكری»(5)؛ نماز ذكر و یاد خداست. این آیه وقتی در كنار این آیه شریفه «فاذكرونی اذكُركم ...»(6) تفسیر شود این نتیجه را افاده می‌كند كه وقتی عبد به یاد حق باشد حق هم به یاد او خواهد بود.(7) مفسرین در ذیل آیه شریفه «فاذكرونی اذكركم» در بیان این كه «مراد از یادآوری بندگان چیست؟ بیانات متنوعی را ذكر كردند كه از جمله آن موارد عبارت است از:

در پرتو ایمان و عمل صالح و برپاداشتن نماز و ... مستحق دو جایزه می‌شوند:

- دریافت پاداش (لهم اجرهم ...)

- بهره‌مندی از آرامش كامل (لا خوف ...) كه هیچ اضطراب و غمی به همراه آن وجود ندارد .

الف: مرا در «دنیا» یاد كنید تا شما را در «جهان دیگر» یاد كنم .

ب: مرا به «دعا» یاد كنید تا شما را به اجابت یاد كنم (این استجابت می‌تواند هم در دنیا و هم در بزرخ و هم در قیامت نصیب بنده شود)

ج: مرا به هنگام وفور نعمت یاد كنید تا شما را در سختی‌ها یاد كنم(این سختی هم اعم است.)(8)

 

2. نائل شدن به مقام شفاعت كبری

خداوند در سوره ‎ اسری خطاب به وجود نازنین رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

«وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسی أَنْ یَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً»؛ و بعضی از شب را بیدار باش و تهجد كن كه این نماز شب، تنها بر تو واجب است، باشد كه خدایت به مقامی محمود (شفاعت) مبعوث گرداند. پس ثمره و نتیجه این برنامه ‎ الهی، رسیدن به مقام محمود است و روایات فریقین در ذیل آیه، مقام محمود را به عنوان مقام شفاعت كبری تفسیر كرده است كه رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در روز قیامت در آن مقام قرار می‌گیرد.(9)

 

3. دریافت اجر الهی و باز یافتن به آرامش كامل

در سوره بقره حق‌تعالی می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ.»(10)

در پرتو ایمان و عمل صالح و برپاداشتن نماز و ... مستحق دو جایزه می‌شوند:

- دریافت پاداش (لهم اجرهم ...)

- بهره‌مندی از آرامش كامل (لا خوف ...) كه هیچ اضطراب و غمی به همراه آن وجود ندارد .

اما آثار نماز در برزخ:

 

4. دفع وحشت‌های قبر

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: «ان الصّلاة تأتی الی المَیّتِ فی قبره بصورة شخص انور اللّونِ یونسُهُ فی قبره و یدفَعُ عنه اهول البرزخ»؛ نماز به صورت انسانی سفید چهره، وارد قبر میت شده و با او انس می‌گیرد و وحشت‌های برزخ را از او برطرف می‌كند.(11)

امام باقر  ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «من اتمَّ ركوعَهُ لم یَدخُلْهُ وحْشَةُ القبْرِ»؛ «كسی كه ركوعش تمام و كامل باشد هرگز دچار وحشت قبر نمی‌شود.»

5. مونس انسان در قبر

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

«الصلاةُ انس فی قبره و فراش تحت جنبه و جواب لمنكر و نكیر»؛ نماز مونس (نمازگزار) در قبر و فراش نیكو در زیر او،‌ و پاسخ نمازگزار برای نكیر و منكر می‌باشد.(12)

 

6. دیدار ملائكه از انسان در قبر

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

«كسی كه به قصد شركت در نماز جماعت، و به سوی مسجد گام برمی‌دارد، خداوند متعال در مقابل هر گامی كه بر می‌دارد، هفتاد هزار حسنه به او پاداش می‌دهد و به همین میزان نیز درجات وی بالا خواهد رفت، و اگر در چنین حالتی بمیرد،‌ خداوند متعال هفتاد هزار فرشته را مأمور می‌نماید تا در قبر به دیدار او رفته، وی را بشارت دهند و در تنهایی قبر انیس او باشند و تا روز قیامت برای او طلب آمرزش كنند.»(13)

 

7. نجات از وحشت قبر

امام باقر  ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «من اتمَّ ركوعَهُ لم یَدخُلْهُ وحْشَةُ القبْرِ»؛ «كسی كه ركوعش تمام و كامل باشد هرگز دچار وحشت قبر نمی‌شود.»(14)

 

اما آثار نماز در قیامت:

8. مقبولیت دیگر اعمال در سایه نماز

مولا علی ـ علیه السّلام ـ در نهج البلاغه می‌فرماید:

«كلُّ شی من عملك تبع لصلاتك»(15)؛ هر عملی پیرو نماز است از این رو عروج دیگر اعمال در سایه‌سار نماز میسر می‌شود «إن قبلت قبلت ما سواها و إن ردَّت ردت ما سواها»(16)؛ اگر نماز مورد قبول واقع شود دیگر اعمال هم قبول می‌شود و اگر رد شود دیگر اعمال هم رد خواهد شد.

 

9. نماز توشه ‎ آخرت

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

«الصلاة زادُ للمؤمن من الدنیا الی الاخره»(17)؛ نماز زاد و توشه مؤمن در دنیا برای آخرت است.

 

10. عامل ورود به بهشت

امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «همانا پروردگار شما مهربان است، عمل كم را تقدیر می‌كند، هر آینه انسان دو ركعت نماز برای خدا بحا آورد، خداوند به سبب آن نماز، او را وارد بهشت می‌كند.»(18)

 

11. معاف از عذاب و ورود بی حساب به بهشت

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: «قال الله ـ عزّوجل ـ اِنّ لعبدی علیّ عهداً اِن اقام الصلوة لوقتها اَن لا اُعَذِّبَهُ و اَن اُدخلهُ الجَنّه بغیر حساب»(19)؛‌ ... من تعهدی نسبت به بنده‌ام دارم كه اگر نماز خود را در وقتش به پا دارد، او را عذاب نكنم و بدون حساب او را به بهشت ببرم .

و از آن وجود نورانی در كلامی دیگر آمده كه فرمود:

«كسی كه چهل روز نمازهای خود را با جماعت به جا آورد، به طوری كه یك تكبیرة الاحرام از او فوت نشود، برای او آزادی از آتش جهنم و آزادی از نفاق نوشته می‌شود.»(20)

مولا علی ـ علیه السّلام ـ در نهج البلاغه می‌فرماید:

اگر نماز مورد قبول واقع شود دیگر اعمال هم قبول می‌شود و اگر رد شود دیگر اعمال هم رد خواهد شد.

12. زینت آخرت

امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «انّ الله ـ عزّوجل ـ قال: الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ انّ الثمان ركعات التی یُصلّیها العبد اللیل زینةُ الآخرة»(21)؛ خداوند متعال ثروت و فرزندان را زینت دنیا دانسته، ولی هشت ركعت نمازی كه آدمی در آخر شب می‌خواند زینت آخرت است.

 

13. به سوی آتش رفتن نمازگزار ریاكار

امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: چون روز قیامت فرا می‌رسد، بنده‌ای را می‌آورند كه اهل نماز بوده و خود نیز چنین ادعا می‌كند؛ به وی می‌گویند، تو بدان جهت نماز گزاردی كه تو را ستایش كنند، پس به ملائكه دستور می‌دهند او را به سوی آتش ببرید.(22)

 

14. عدم ملاقات با رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ در كنار حوض كوثر

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: «لیس منّی من استخفَّ صلاته لا یردُ علیَّ الحوض لا و الله»(23)؛ كسی كه نماز را سبك شمارد از من نیست، به خدا سوگند كه بر حوض مرا ملاقات نخواهد كرد.

 

15. سقوط در آتش

مولا علی ـ علیه السّلام ـ در نهج البلاغه در بیان جواب دوزخیان كه پرسیده شد چه چیزی شما را به دوزخ كشانده؛ می‌گویند ما از نمازگزاران نبودیم: «ما سللكم فی سقر قالوا لم نَكُ من المصلین.»(24)

 

16. محشور شدن با قارون و فرعون و هامان

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید:

«لا تضیعوا صلاتكم، فانّ من ضیّع صلاتهُ حَشَرَهُ الله قارون و فرعون و هامان ـ لعنهم الله و اخزاهم ـ و كان حقّاً علی الله ان یُدخِلَهُ النار مع المنافقین، فالویلُ لمن لم یحافظ صلاتهُ»(25)؛ نمازتان را ضایع نكنید، به درستی كه هر كس نماز خویش را ضایع كند، خداوند عزوجل او را با قارون و فرعون و هامان محشور می‌كند، خداوند به آنان لعنت كند و آنها را رسوا سازد، و بر خدا لازم است آنها را با منافق‌ها به آتش داخل كند، پس وای بر كسی كه مواظب نمازش نباشد.

 

17. محرومیت از شفاعت

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند:

«هر كس عمداً نمازش را ترك كند،‌ بر در جهنم نامش در زمره دوزخیان نوشته می‌شود.»(26)

آثار فراوان دیگری هم در روایات درباره نماز و یا كوتاهی كردن در باب نماز اشاره شده كه به طور گذرا ذكر می‌كنیم:

ـ گلستان شدن قبر همانند باغی از باغ‌های بهشت در سایه خواندن نماز شب .

ـ ملاقات با پروردگار در پی محافظت بر نمازهای پنجگانه.

ـ دور ماندن از امان خدا و رسول او هنگام ترك عمدی نماز.

ـ حرام شدن جسد او بر آتش وقتی كه گام به سوی نماز جمعه بر می‌دارد.

ـ شهادت قطعه‌ای از زمین كه او بر آن سجده كرده و پیشانی بر خاك نهاده است.

ـ نماز، جواز عبور از صراط .

اینها گوشه‌ای از آثار نماز و مواظبت بر آن و دقت در انجام كامل و تام این عبادت الهی است كه این همه ثمرات را به دنبال خود دارد.(27)

از كجا بدانیم نمازمان قبول شده؟!

روح نماز

نماز باز دارنده از فحشا و منكرات است.  نماز و صلات از وصلت و پیوند است، یا از زیارت و دیدار. حضرت امیر علیه السلام در تفسیر قد قامت صلواة فرموده : یعنى وقت دیدار یا رحمت فرا رسید. (1)

پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرمود: هر كس نمازش او را از زشتى و گناه باز ندارد، از خدا دورتر می‌شود. نماز كسى كه از نمازش اطاعت نمی‌كند نماز نیست. اطاعت نماز یعنى بازداشتن از گناه و زشتى.

روایت است یكى از انصار همراه پیامبر نماز می‌خواند، ولى مرتكب گناه می‌شد. به پیامبر گفتند، فرمود: بالاخره روزى نمازش از گناه باز خواهد داشت چندى نگذشت كه توبه كرد!

امام صادق علیه السلام فرمود: هر كس می‌خواهد بداند نمازش قبول شده یا نه، بنگرد آیا نمازش او را از فحشا و منكر باز داشته است یا نه؟ به هر مقدار كه باز داشته، همان مقدار از نمازش پذیرفته شده است. نماز بى روح تأثیرى در جلوگیرى از گناه ندارد. و این حقیقتى قرآنى است. نمازى كه خاصیت بازدارندگى از گناه را نداشته باشد، تنها شكلى از نماز و اسكلتى بى روح است. هر مقدار كه نماز روح داشته باشد، تاثیر گذار است. نماز بى روح نوعى نفاق است. نفاق آنست كه خشوع اندام، بیش از خشوع دل و درون باشد. هر مقدار از نماز كه فاقد روح باشد، به سوى خدا بالا نمی‌رود. آیات و روایات نشان می‌دهد نماز، تنها اعمال و حركات ظاهرى نیست.

خداوند می‌فرماید "واى بر نمازگزارانى كه در نمازشان اهل سهو و سهل انگارى هستند". این آیه غفلت نمازگزاران را مذمت و سرزنش می‌كند، با آن كه نماز می‌خوانند. مؤمنانى رستگارند كه در نمازشان خاشع باشند. نماز را براى یاد من بر پا دار. نماز را در حال مستى نخوانید تا آنكه بدانید چه می‌گویید.(2) گفته‌اند مستى، هم مستى شراب است و هم مستى دنیا، چرا كه مست نمی‌فهمد چه می‌گوید.

امام صادق فرمود: هر كس می‌خواهد بداند نمازش قبول شده یا نه، بنگرد آیا نمازش او را از فحشا و منكر باز داشته است یا نه؟ به هر مقدار كه باز داشته، همان مقدار از نمازش پذیرفته شده است. نماز بى روح تأثیرى در جلوگیرى از گناه ندارد

پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرمود: خداوند به نمازگزارى كه قلبش همراه دلش حاضر نباشد نمی‌نگرد. وقتى نماز واجب می‌خوانى، سر وقت بخوان، به گونه نماز وداع كننده اى كه می‌ترسد دیگر بازگشتى نداشته باشد. یعنى گویا آخرین نماز است.

حضرت ابراهیم كه درود خدا بر او باد هنگام نماز و نیایش، ناله‌اش از مسافتی طولانی شنیده می‌شد و در نمازش مثل بیمناكان، زارى می‌كرد. به نقل از یكى از همسران پیامبر: رسول خدا صلى الله علیه و آله با ما مشغول صحبت بود، وقت نماز كه می‌رسید گویى ما را نمی‌شناخت.

امیرالمومنین علیه السلام هنگام وضو از بیم خدا رنگ از چهره‌اش می‌پرید و هر گاه وقت نماز می‌رسید، می‌لرزید و رنگ به رنگ می‌شد. علت آنرا پرسیدند، فرمود: هنگام اداى امانتى رسیده است كه آسمانها و زمین از پذیرفتن آن ابا كردند و ترسیدند.

امام حسن مجتبى علیه السلام وقتى از وضو گرفتن فارغ می‌شد، رنگش عوض می‌شد. وقتى از او پرسیدند فرمود: كسیكه كى خواهد بر خداى صاحب عرش وارد شود، سزاوار است رنگ ببازد.!

امام سجاد هنگام وضو رنگش دگرگون می‌شد، خانواده اش پرسیدند این چه حالتى است كه هنگام وضو پیدا می‌كنى ؟ فرمود: آیا می‌دانى در حضور چه كسى می‌خواهم بایستم ؟ گاهى در نماز عبا از دوشش ‍ می‌افتاد، ولى آنرا درست نمی‌كرد تا نمازش پایان یابد، علت را پرسیدند، فرمود: می‌دانید در برابر چه كسى ایستاده بودم؟ نماز بنده به مقدارى پذیرفته است كه اقبال و توجه قلبى داشته باشد.

وقتى امام سجاد علیه السلام به نماز می‌ایستاد، مثل تنه یك درخت بى حركت بود، مگر آنچه را باد تكان دهد!