بنام خدا

فطریه، زکاتی که رستگار می کند

تماميت روزه ، به دادن زكات (فطريه) است ، همچنان كه تماميت نماز به صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله مى باشد ؛ زيرا اگر كسى روزه بگيرد و زكات فطره را عمدا ندهد از روزه بى بهره است .

زکات فطره یا همان فطریه مسئله ای که در کنار زکات مال، خداوند بر مسلمانان واجب فرموده تا یک ماه روزه داری را با پرداخت این زکات به پایان برسانند. فطریه عبارت است از سه کیلو طعام غالب هر مسلمان اعم از جو، گندم و برنج و اقلامی که به‌عنوان طعام محسوب می‌شوند. مسئله فطریه دارای ابعاد و احکام مختلفی است که در ادامه به پاره ای از مهم ترین سوالات پیرامون آن پاسخ خواهیم داد.

فطریه بر همه واجب نیست

فطریه بر همه افراد مسلمان واجب نیست، بلکه مکلف به این حکم باید شروط ضمن حکم فطریه را دارا باشد. آیت الله سیستانی درباره کسانی که روزه بر آن ها واجب است می گویند: «بر مکلّفی که در موقع غروب شب عید فطر، شرایط ذیل را دارا ‌باشد، پرداخت زکات فطره خود و کسانی که عرفاً نان‌خور او محسوب می‌شوند، واجب است: 1. بالغ باشد. 2. عاقل باشد. 3. بیهوش نباشد. 4. فقیر نباشد. 5. بنده و عبد نباشد.» بنابراین اگر کسی نانخور دیگری به حساب آید مانند فرزندان و یا پدر و مادری که تحت تکفل فرزند هستند، پرداخت زکات بر آن‌ها واجب نیست.

فطریه مهمان ، سرباز و شاغلین شیفت شب به عهده کیست؟

مهمان: مشهور فقها می گویند مهمان عرفا نانخور صاحب خانه به حساب نمی آید هرچند به دعوت به میهمانی برود و پرداخت فطریه بر عهده خود مهمان است.
بعضی از فقها مانند آیت الله سیستانی نیز بین ورود قبل از غروب آفتاب و بعد از غروب مهمان تفصیل قائل شده اند و گفته اند اگر مهمان قبل از غروب آفتاب وارد خانه میزبان شود، بدان جهت که موقتا نانخور محسوب می شود، فطریه او بر عهده میزبان است و اگر بعد از غروب وارد شود، در صورتی که عرفا نانخور میزبان محسوب شود، مثل اینکه چند روز مهمان صاحبخانه باشد، پرداخت فطریه بر عهده میزبان خواهد بود.

کسانی که در محیط شغلی افطار می کنند: درباره کسانی که در محیط دولتی حضور دارند مانند کسانی که شیفت شب بیمارستان کار می کنند و یا سربازانی که در پادگان هستند و همچنین دانشجویان در خوابگاه، سه حکم مطرح شده است:یکی آنکه می گویند نانخور مسئولین آن محیط ها محسوب نمی شوند که در این‌صورت بعضی گفته اند بر عهده سرپرستشان یعنی کسی که نانخور او محسوب می‌شوند می‌باشد و برخی دیگر گفته اند بنابر احتیاط اگر تمکن مالی دارند باید خودشان فطریه را پرداخت کنند. درباره کسانی که در محیط های شغلی خارج از منزل کار می کنند و همان جا غذا می‌خورند و افطار می‌کنند آیت الله سیستانی می گوید: «در این موارد، چنانچه غذای اجیر به عنوان حقوق یا به عنوان شرط ضمن عقد، بر عهده کارفرما نباشد و کارفرما غذای اجیر را ارفاقاً بپردازد، به طوری که اجیر، نان خور کارفرما محسوب شود، کارفرما باید فطریّه او را بدهد.» 

فطریه تا ظهر روز عید باید پرداخت شود

از شب عید فطر تا ظهر روز عید فطر باید فطریه پرداخت شود و نباید به تاخیر بیفتد. حتی گفته‌اند احتیاطا قبل از نماز، فطریه را پرداخت کنند و اگر حتی دسترسی به فقیر ندارند فطریه را از اموال خود جدا کنند تا در اولین فرصت بتوانند پرداخت کنند. 

فطریه بدهید تا بدنتان سلامت بماند

درباره اینکه فلسفه پرداخت فطریه چیست می توان چند عامل ذکر کرد:
1 . مکمل روزه داری امام صادق عليه السلام تمام کننده بودن روزه را دلیل بر پرداخت فطریه ذکر کرده و در اینباره فرموده اند: «إنّ مِن تَمامِ الصَّومِ إعطاءَالزَّكاةِ ـ يعني الفِطرَةَ ـ كما أنَّ الصَّلاةَ على النبِيّ صلى الله عليه و آله مِن تَمامِ الصّلاةِ ، لأ نّه مَن صامَ ولَم يُؤَدِّ الزَّكاةَ فلا صَومَ لَهُ إذا تَرَكَها مُتَعَمِّدا؛ تماميت روزه، به دادن زكات (فطريه) است، همچنان كه تماميت نماز به صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله مى باشد؛ زيرا اگر كسى روزه بگيرد و زكات فطره را عمدا ندهد از روزه بى بهره است .»

2. سلامت بدنگفته شده همان طور که روزه موجب سلامتی بدن می شود فطریه نیز برای سلامت بدن است؛ چنانکه امام خمینی در تحریر الوسیله فرموده است:«منظور از زکات بدن همان زکات فطره است که درباره اش روايت وارد شده که اگر کسي زکات فطره اش داده نشود بيم فوت درباره اش هست و نيز آمده که دادن آن مايه تماميت روزه است همچنان که فرستادن صلوات بر محمد(ص ) و آل او عليهم السلام مايه تمام و کمال نماز است.»

3. فلاح و رستگاری امام صادق (ع) در پاسخ به کسی که از آیه «‌قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکی» سوال کرده بود، فرمودند: «کسی که فطریه را بپردازد»  

مبالغ فطریه در کجا مصرف می شود؟

فقها می گویند زکات فطره در همان مصارف هشتگانه زکات مال است. ولی بعضی از فقها گفته اند فطریه احتیاطا باید فقط به فقرا داده شود. مصارف هشتگانه زکات مال عبارت است از: 1. فقير، 2.مسكين و آن كسي است كه از فقير سخت تر مي گذارند، 3.مامور جمع و نگهداری زکات، 4.نرم کردن قلوب کافران برای تمایل به اسلام، 5.خرید و آزاد کردن بنده، 6.پرداخت قرض بدهکاران، 7.در راه خدا و کار های پسندیده، 8.ابن السبیل و در راه مانده.

البته هرکس می تواند خودش فطریه را به فقیری که می شناسد پرداخت کند ولی به شرط آنکه بداند واقعا آن شخص فقیر است و همچنین فطریه را در معصیت خرج نمی کند و حتی می توان فطریه را به عنوان هدیه به خویشاوندان اعطا کرد اما باید نیت زکات داشت. نکته آخر اینکه فطریه را نمی شود به واجب النفقه داد؛ واجب النفقه مرد، زن و فرزندان و پدر و مادر هستند اما به نظر بعضی از مراجع مانند آیت الله مکارم شیرازی می توان از محل فطریه بدهی آن ها را پرداخت کرد. 

منبع : پایگاه تبیان ، بخش احکام اسلامی