ولادت امام جواد علیه السلام از جهات گوناگون نقطه عطفی بود برای اسلام و تشیع؛ دوره امامت آن حضرت دارای ویژگی هایی بود که در دوره امامان پیشین نبود؛ با توجه به شرایط و زمان خاص دوره امامت آن حضرت، جایگاه علمی حضرت، امامت در کودکی و بروز ویژگیهای خاص علمی از حضرت با وجود کمی سن و سال این دوره را دوره ای خاص از امامت باید دید چنانکه ولادت و وجود این امام همام خاص می باشد.

1- تولد امام جواد ـ عليه السّلام
میلاد مبارك امام جواد ـ عليه السّلام ـ نه تنها پايان بخش نگرانی هاي شيعيان و افشاي نيت فرصت طلبان و سود جوياني چون فرقه واقفيه ودیگر دشمنان شیعه بود، بلكه آغاز فصل نويني از تاريخ تشيع است؛ از اینرو تولدش با برکت ترین ولادتهاست؛ بسیاری گمان می کردند که امام رضا(ع) فرزندی ندارد و امامت پس از ایشان به نسلی دیگر منتقل خواهد گردید؛ تردیدهایی نیز درباره امامت حضرت توسط برخی از شبهه افکنان ایجاد می شد؛
شيخ طوسي از احمد بن محمد عياشي در انوارالبهيه 10 رجب سال 195 هجري را روز ولادت حضرت دانسته است. این قول مشهور و مورد تایید متون ماثور می باشد؛ بنابراین دهم ماه رجب ولادت امام جواد علیه السلام است چنانکه در این دعا آمده است: «اللهم اني اسألك بالمولودين في رجب محمد بن علي الثاني ...»[1]
امام رضا(علیه السلام) درباره ولادت ابوجعفر محمد بن علی الجواد فرمود:«هذا المولود الذی لم یولد مولود اعظم علی شیعتنا برکه منه»[2]

2- كودكي امام جواد ـ عليه السّلام ـ
آگاهي هاي تاريخي درباره زندگي امام جواد ـ عليه السّلام ـ چندان گسترده نيست؛ زيرا افزون بر آنكه محدوديتهاي سياسي همواره مانع از انتشار اخبار به امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ مي‌ گرديد، تقيه و شيوه هاي پنهاني مبارزه كه براي «حفظ امام و شيعيان از فشار حاكميت» بود، عامل مؤثري در عدم نقل اخبار در منابع تاريخي است. ولي شكي نيست كه دوران كودكي امام جواد ـ عليه السّلام ـ از مهمترين دوران زندگي آن حضرت به شمار مي‌ رود چرا كه اولين كودكي بود كه در چنين سني به امامت رسید و معادلات فكري سياسي حكمرانان را آشفته کرد بابروز وظهور که از علم امام در عرصه علمی جامعه آنروز واقع گردید ومناظراتی که حضرت درآن علمای بزرگ دربار عباسی را به چالش کشید؛ امامت درخششی نو از خود نشان داد ؛

3- اهمیت ولادت و رویدادها ی فرهنگی، علمی وسیاسی معا صرامام جواد (علیه السلام) :
1- در خانواده امام رضا ـ عليه السّلام ـ در محافل شيعه، از حضرت جواد ـ عليه السّلام ـ به عنوان مولودي پر خير و بركت ياد مي‌ شد. امام رضا ـ عليه السّلام ـ در این باره فرمودند: «اين مولودي است كه براي شيعيان ما، با بركت‎تر از او زاده نشده است»[3].
2- شبهه واقفيه با ولادتش ازبین رفت ـ [4]: (واقفيه كساني بودند كه در امامت امام موسي كاظم ـ عليه السّلام ـ توقف كرده بودند.) اینان موجی از نگرانی در میان شیعه درباره امامت ایجاد کرده بود برخی از شخصیتها درانکار اصل امامت ویا انتقال آن ویا تردید در امامت امام رضا (ع) ایجاد کرده وخود مردد شده بودند ؛درواقع این روی دادها خود امتحانی بزرگ برای شیعه بود که برخی نتوانستند از این موج وپیچ تاریخ امامت با عقیده سالم عبور کنند.
3- تثبیت عقاید شیعه وترفیع جایگاه امامت وشیعیان از نظر عقیدتی در میان جامعه اسلامی با پاسخهای امام جواد(ع) درزمینه ی امامت وچیره شدن حضرت در مناظره یحی بن اکثم که تمام اهل سنت وفرقه های آن را به چالش کشید که مساوی بود با لرزیدن تخت سلطنت عباسیان ومشروعیت خلافت آنان؛
4- از جمله امتيازهاي امام جواد ـ عليه السّلام ـ اظهار علم اهل بيت(ع) است دردوره ای که عقاید اسلامی آماج شبهات گوناگون بود؛ در عصر آن حضرت علم گراییی وگسترش علم وترجمه ی علوم دیگر از زبانهای مختلف به زبان عربی وشیوع شبهات عقیدتی وفکری از طریق این متون دراوج بود دراین زمان بود که وجود حضرت وشخصیتش با سن خردسالی درخششی بی مانند داشت ؛ ازاینرو وجودش وامامتش درشرایط خاص خرد سالی به نبوت حضرت عیسی(ع) تشبیه شده است ؛ [5]
5- پس ازشهادت امام رضا ـ عليه السّلام ـ عده اي از بزرگان و علما به مدينه آمدند و سي هزار مسئله در چند روز از حضرت سئوال نمودند و حضرت بدون تأمل ودرنگ همه را جواب دادند در حالي كه ده سال بيشتر نداشتند[6].
6- مناظره علمي با گروهي از معتزله و نيز با دانشمندان نامدار زمان مأمون از جمله يحيي بن اكثم و چیره شدن بر او يحيي از طرح فروعات زيادي در مورد مسائل فقهی وحج توسط امام ـ عليه السّلام ـ[7]
7- تزويج توطئه‎آميز ام الفضل به امام ـ عليه السّلام ـ توسط مأمون؛ اين ازدواج كه مأمون بر آن اصرار داشت، كاملا جنبه سياسي داشت و اهداف شومي را دنبال مي‌ كرد که در رسیدن به آنها ناکام ماند.
8- پایه گزاری شبكه ارتباطي وكالت با وجود موانع سیاسی واختناق شدید موجود، امام از این ابزار جهت حفظ انسجام شیعه وتقویت علمی وفکری شیعه، ارتباط خود را با شيعيان مستمر نمود و پیوستگی شیعه با امامت را تامین و برنامه های آینده ی شیعه را نیز با تدبیر خاص سامان داد و از تجزيه و تفرقه ی شيعه پیشگیری کرد؛ برای دوره غیبت نیز امام جواد(ع) تدابیر بی مانندی ریخت و بنیان وکالت خاص برای دوره غیبت صغری(نواب اربعه) وعام برای دوره غیبت کبری (مرجعیت) را به بهترین روش طراحی نمود؛
9- علم بی مانند، و کوششهای فرهنگي ومواضع سياسي ـ اجتماعي، امام جواد ـ عليه السّلام ـ كه تمام دانشمندان بزرگ معاصرش را به حيرت واداشت، وجریان علمی که امام رضا (ع) با محوریت اهل بیت(ع)، برجسته ودرمیان ملل ورهبران ادیان معرفی کرده بود استمرار بخشید.این دوره با وجود امام جواد برای شیعه نقطه ی عطف وگذار از انشعابات گسترده وتجزیه بزرگ وتفرقه بود ؛ امام جواد (ع) با اقدامات ویژه تمام کارهای علمی وفرهنگی وسیاسی که امام رضا (ع) شروع کرد همه را ادامه داد وبه نتیجه رساند ؛ یکی از این مهمترین اقدامات تکمیلی رسمیت دادن به شیعه از نظر علمی وتثبیت برجستگی علمی مدرسه امامت بر تمام مدارس ومدرسه خلافت بود؛
10- تربيت شاگردان و انتشار علوم اهل بیت بوسیله ی شاگردان؛ گرچه دوره امام جواد ـ عليه السّلام ـ به دليل فشارهاي سياسي و كنترل شديد فعاليت آن حضرت از طرف دربار خلافت، گستره ی فعاليت بسيار محدود داشت با اين حال تربيت شاگرد ولو به صورت غیر حضوری (به اصطلاح امروزی) از برنامه های مهم امام بود؛ تعداد شاگردانش که برخی مشترک بین ائمه قبل بودـ درحدود 110نفر بود[8] و حدود 250 سخن گهربار از آن حضرت گزارش شده است و دلیل کم بودن روایات بدین جهت بود که امام تحت نظر بودند و از طرفی بيش از بيست و پنج سال عمر نكردند.[9]

پی‌نوشت‌ها:
[1] .مصباح، ج2،ص 805
[2] .ارشاد،ج2،ص279
[3] . طبرسي، اعلام الوري، المكتبة الاسلامي، چاپ سوم، بي تا، ص 347.
[4] . علي بن عيسي الإربلي، كشف الغمه، مكتبة بني هاشمي تبريز، 1381 هـ.ق، ج 2، ص 142.
[5] .ارشاد،ج2،ص279
[6] . كليني، اصول كافي، چاپ و نشر اسوه ، قم، چاپ اول، 1418 هـ.ق، ج 1، ص 566.
[7] . شيخ مفيد، الإختصاص، تعليق: علي اكبر غفاري، انتشارات جامعه مدرسين، قم، بي تا، ص 99.
[8] . شيخ طوسي، رجال، منشورات المكتبة الحيدريه، چاپ اول، نجف، 1381 هـ.ق ، ص 397ـ409.
[9] . شيخ مفيد، الارشاد، ترجمه رسولي محلاتي، انتشارات علميه اسلاميه، تهران، بي تا، ج 2، ص 284.