آنچه از کارها و نیکی های مومن پس از مرگش به او می رسد، دانشی است که آن را منتشر کرده و فرزند صالح و نیز مصحف قرآنی است که از خود بر جای گذاشته یا مسجدی است که ساخته است.

اسلام به ساختن اماکن فرهنگی و عبادی به ویژه مسجد عنایت خاص دارد. نخستین آیاتی که بر پیامبر(صلی الله و علیه وآله) نازل شده درباره دانش و ابزار فراگیری آن است که زیربنای تمدن و فرهنگ اسلامی بوده است. نخستین گامی که پیامبر(صلی الله و علیه وآله) در آماده سازی زیرساخت مدینه نبوی برداشت تاسیس مسجد به عنوان پایگاه ارتباط خدا و خلق و مرکز رسیدگی به امور دنیا و آخرت مردم بود.

آیات قرآن و روایات معصومان(علیهم السلام)، مسلمانان را به ایجاد پایگاه های فرهنگی و ساختن مراکز عبادی و تعمیر آن، ترغیب کرده و به بیان آداب بهره گیری از مسجد و برکات و آثار سازنده دنیوی و اخروی آن پرداخته اند.
 

شرایط بانیان و آبادکنندگان مساجد

در قرآن کریم درباره ويژگى كسانى كه به آبادى مسجدها همّت مى‏ ورزند، چنين مى‏ فرمايد: «إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَـئِكَ أَن يَكُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِينَ»[1] جز اين نيست كه مساجد خدا را آن كس آباد مى‏ كند كه به خدا و روز واپسين ايمان داشته باشد و نماز بگزارد و زكات بپردازد و جز از خدا نترسد. اميد است كه اينان از رهيافتگان باشند.
قرآن کریم در این آیه شریفه، شرایط بانیان و آبادکنندگان مساجد این گونه برمی شمارد:
شرط اول: ایمان به خدا[2] و اخلاص[3] در مسجد سازی که نقش اصلی را در آبادی و عمران مساجد و مسجد ایفا می­ کند. در روایتی از رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) نقل شده فرمودند: « کسی که بنایی را به ‌منظور خودنمایی و به گوش دیگران رساندن بسازد، خداوند این بنا را تا زمین هفتم در حالی ‌که به ‌صورت آتشی در گردن اوست، بر وی حمل می‌کند و او را در آتش می‌افکند. چیزی این شخص را از سقوط به قعر جهنم حفظ نمی‌کند؛ مگر اینکه توبه کند. عرض شد: ای رسول خدا! از روی ریا و سمعه ‌ساختن بنا به چیست؟ فرمود: این که انسان زاید بر نیاز خود و به قصد فخرفروشی بر همسایگان و مباهات ‌نمودن به برادران خود بنایی را بسازد.
شرط دوم: اعتقاد به قیامت؛ قرآن کریم یکی از شرایط مهم برای آبادگران مسجد را ایمان و اعتقاد به روز قیامت دانسته است.[4] این دو شرط(شرط اول و دوم)، جنبه‌ اعتقادی و زیربنایی دارد و تا آن نباشد هیچ عمل پاك و شایسته و خالصی از انسان سر نمی‌زند، بلكه اگر ظاهراً هم شایسته باشد در باطن آلوده به انواع غرض‌های ناپاك خواهد بود.
 

شرط سوم: اقامه نماز؛ زیرا هدف اصلی از بنای مسجد، عبادت و پرستش خداوند است.[5] براین اساس، کسانی که با نماز همدم و همراز نیستند، هرچند به گونه ­ای در رونق ظاهری و یا ساختن مسجد شرکت داشته باشند، از بانیان آبادگران مسجد محسوب نخواهند شد.
شرط چهارم: آبادکنندگان مساجد کسانی هستند که زکات، یعنی حقوق مالی واجب[6] خویش را ادا می‌كنند، نه این‌که ساختن و تعمیر مسجد بهانه‌ای برای شانه خالی کردن از زیر بار وجوهات و حقوق شرعی باشد. از این­ رو از منظر قرآن، کسانی حقوق مالی خود را پرداخت نمی­ کنند، نمی ­توانند صرفاً با ساختن مسجدی هرچند مجلّل در ردیف آبادگران مساجد به حساب آیند.
شرط سوم و چهارم بیانگر این است که آبادگر مسجد، ایمانش به خدا و روز رستاخیز تنها در مرحله ادعا نباشد، بلكه با اعمال پاكش آن را تأیید كند هم پیوندش با خدا محكم باشد و نماز را به درستی انجام دهد و هم پیوندش با خلق خدا، و زكات را بپردازد.
شرط پنجم: نترسیدن از غیر خدا که نتیجه آن، شجاعت و قدرت در مقابل هر مقام و قدرتی است تا بتوان از اجرای برنامه ­های غیر الهی در مسجد جلوگیری کرد.
 

پاداش مسجد سازی

با تتبّع در روایات، در می­ یابیم که وعده ­ها و پاداش ­های الهی برای بانیان مسجد بسیار است. چنان‌که در روایتی از پیامبر (صلی الله و علیه وآله) نقل شده است:  اگر كسي در دنيا مسجدي بنا كند، خداوند در مقابل هر وجب از آن، به اندازه‏ مسير چهل هزار سال را، شهري از طلا، نقره، دُرّ، ياقوت، زُمُرُّد، زبرجد و مرواريد به ‏وي مي ­­بخشد.»[7]

البته ناگفته روشن است که این پاداش‌ ها برای آبادگرانی که دارای شرایط لازم که در بیان شد، باشند است، وگرنه کسی که براى ريا و خودنمايى و فخرفروشی... مسجدی، گرچه مجلل بنا کند، از این گونه پاداش محروم خواهد بود.[8]
 

کلام آخر

این تأکید قرآن کریم بر وجود شرط‌هایی خاص برای آبادکنندگان مسجد، دو جنبه‌ فردی و اجتماعی دارد: اهمیت آن از نظر فردی این است که آبادکردن مسجد بدون آن ویژگی‌ها، عملی بی‌ روح و پیکری بی‌ جان است که در بارگاه ربوبی ‌ارزشی ندارد.
اهمیت اجتماعی آن نیز این است که مسجد نقش‌های مهم اجتماعی دارد؛ در نتیجه آبادکنندگان آن باید انسان‌هایی صالح و برگزیده باشند تا مسجد بتواند نقش حیاتی خویش را ایفا کند.

پی نوشت:
[1] - توبه، آیه 18.
[2] - توبه، آیات 10-108.
[3] - کنزالعمال، ج7، ص655، ح20764.
[4] - توبه، آیه 18.
[5] - بقره، آیه144؛ حج، آیه40؛ نور، آیه 36؛ توبه، آیه 108؛ وسائل الشیعه، ج5، ص297، باب70، ح1؛ کنزالعمال، ج7، ص654.
[6] - کنزالعمال، ج7، ص654، ح20758.
[7] - وسائل الشيعة، ج‏3، ص 486
[8] - کنزالعمال، ج7، ص578، ح20339.

منابع:
سایت حوزه
خبرگزاری مهر؛ نوشته عسکری اسلامپورکریمی
سایت عقیق