انواع خط

خط شناسان خطوط اصلى را شش خط دانسته‌اند که به اقلام سته معروفند و عبارتند از:رقاع، ثلث، ريحان، محقق، توتيع و نسخ

در ايران و ديگر سرزمين‌ها خطوط متعددى ابداع شد که تعداد اين خطوط را براى زبان‌هاى اسلامى شصت نوع مى‌دانند. امروزه در ايران از چهار نوع خوشنويسى بيشتر از انواع ديگر استفاده مى‌شود: نسخ و ثلث، نستعليق و شکسته نستعليق

خطوط ایرانی

- تعلیق

- نستعلیق

- شکستهٔ نستعلیق

- خط تعلیق:

خط تعلیق را می‌توان نخستین خط ایرانی دانست

خط تعلیق را می‌توان نخستین خط ایرانی دانست. خط تعلیق که ترسل نیز نامیده می‌شد از اوایل قرن هفتم پا به عرصه گذاشت و حدود یکصد سال دوام داشت. و بعد رفته‌رفته از رواج آن کاسته شد و رونق سابق را از دست داد.

تعلیق از ترکیب خطوط نسخ و رقاع به وجود آمد و کسی که این خط را قانونمند کرد خواجه تاج سلمانی بود. که بعدها به‌وسیله خواجه عبدالحی منشی استرآبادی به آن قواعد و اصول بیشتری بخشیده شد.

تعلیق که بیشتر به‌عنوان خط تحریر برای نوشتن نامه‌ها و فرمان های حکومتی بکار می‌رفته، دارای دوایر زیاد، حروف مدور و قابلیت بسیاری در ارائه ترکیب‌های متنوع و کمپوزیسیون های گوناگون بوده است. به همین دلیل بیشتر در بین کسانی رواج داشته که ازنظر سواد و میزان آشنایی با خط در سطح بالایی بودند.

در زمانه بی‌حوصله ما نمی‌تواند ازنظر خوانایی گستره کاربری همگانی پیدا کند . ازاین‌رو این خط به‌تدریج کاربرد خود را از دست داد.

خط نستعلیق :

پس از خط تعلیق که نخستین خط شکل‌گرفته ایرانی بود نستعلیق شکل گرفت

پس از خط تعلیق که نخستین خط شکل‌گرفته ایرانی بود نستعلیق شکل گرفت که افتخار هنر ایرانی است. در میان خطوط ایرانی و عربی، خط نستعلیق به گواه آثار آفریده‌شده به عنوان زیباترین خط و برتر از خطوط اسلامی شناخته‌شده و آن را «عروس خطوط اسلامی» نامیده‌اند.

در قرن هشتم هجری قمری میرعلی تبریزی (۸۵۰ هجری قمری) از ترکیب و ادغام دو خط نسخ و تعلیق خطی بنام نسختعلیق به وجود آورد که نام آن در اثر کثرت استعمال به نستعلیق تغییر پیدا کرد. این خط بسیار مورد استقبال واقع شد و موجب تحول عظیمی در هنر خوشنویسی گردید. نستعلیق حدود یک‌دانگ سطح و مابقی آن دور است. (یک‌ششم حرکت‌های مستقیم و پنج‌ششم حرکت‌های مدور دارد).

پس از میرعلی تبریزی پسرش میر عبدالله و بعد از او میرزا جعفر تبریزی و اظهر تبریزی در تکامل خط نستعلیق کوشش‌ها کردند تا نوبت به سلطانعلی مشهدی رسید که خدمات شایانی به این هنر اصیل نمود.

اساتید زیادی بعد از سلطانعلی مشهدی در تکامل نستعلیق مؤثر بودند، همانند میرعلی هروی و سپس بعد از حدود یک قرن، خوشنویس نامی و آشنای همه، میرعماد حسنی (۱۰۲۴ هجری قمری). او که معاصر شاه‌عباس صفوی بود با نبوغ خود تغییرات و سبکی در خط نستعلیق به وجود آورد که هنوز پس از گذشت قریب ۴۰۰ سال مورداستفاده و الهام‌بخش خوشنویسان است. او پایه خط را به جایی رساند که از زمان پیدایش خط نستعلیق تاکنون هنرمندان خوشنویس را یارای برابری با او نبوده است.

همزمان با میرعماد هنرمند بزرگ دیگری به نام علیرضا عباسی می‌زیست که رقیبی برای او به شمار می‌رفت. علیرضا عباسی علاوه بر خط نستعلیق خفی و جلی، در خط ثلث نیز استاد بود به‌طوری که قالب کتیبه های مساجد و بناهای تاریخی اصفهان به خط ثلث و یا به سرپرستی او انجام‌شده است.

خط نستعلیق علاوه بر خوشنویسانی که در حیطه ایران کنونی می‌زیستند، در خراسان بزرگ و کشورهای آسیای میانه، افغانستان و به‌ویژه خوشنویسان دربار گورکانیان در هندوستان (که تعلق‌خاطر ویژه‌ای به فرهنگ ایرانی داشتند) رشد و پیشرفت قابل‌توجهی کرد. به‌طور کلی قرن‌های نهم تا یازدهم هجری را می‌توان قرن‌های درخشان در هنر خوشنویسی دانست.

خط شکسته ‌نستعلیق :

سومین خط خالص ایرانی یعنی شکسته‌نستعلیق توسط مرتضی‌قلی خان شاملو ابداع شد

در اواسط قرن یازدهم سومین خط خالص ایرانی یعنی شکسته‌نستعلیق توسط مرتضی‌قلی خان شاملو حاکم هرات با تغییر دادن خط نستعلیق ابداع شد. علت پیدایش آن را می‌توان نیاز به تند نویسی و راحت نویسی در امور منشی‌گری و البته بیش از آن، ذوق و خلاقیت هنری ایرانی دانست.

همان‌طوری که بعد از پیدایش خط تعلیق، ایرانیان به خاطر سرعت در کتابت، شکسته تعلیق آن را نیز به وجود آوردند. از آنجایی که نوشتن خط زیبای نستعلیق مستلزم صرف وقت و دقت زیاد است، خط شکسته‌نستعلیق از ترکیب خط محجور تعلیق با خط ظریف نستعلیق شکل گرفت تا سرعت و زیبایی را همزمان داشته باشد.

خط شکسته‌نستعلیق به دست میرزا شفیعا هراتی کامل‌تر شد و درویش عبدالمجید طالقانی قواعد جدیدی برای آن وضع نمود و آن را به کمال رساند. درویش عبدالمجید شکسته‌نستعلیق را به‌جایی رساند که میرعماد در نستعلیق انجام داده بود. پس از او بسیاری در این راه قدم گذاشتند اما هیچ‌کس نتوانست این قله را درنوردد.

سایر خطوط

¤ کوفی

¤  ثلث

¤ ریحان

¤ نسخ

¤ توقیع

¤  محقق

¤ رقاع

گردآوری:  بیتوته

منابع:

saavis.ir

aftabir.com

2500aryaie.blogfa.com