دستاوردهاى نظامى و سياسى اين عمليات چنان عظيم است كه به حق مى توان آن را بزرگ ترين نقطه عطف در طول دفاع مقدس ناميد. رئيس رژيم بعثى عراق كه پيوسته ادعا مى كرد چنانچه ايران بتواند خرمشهر را بازپس گيرد، كليد شهر بصره را به ايرانيان خواهد داد، با دريافت اين ضربه سهمگين چنان مات و مبهوت شد كه نه تنها وفاى به عهد خود را فراموش كرد بلكه پس از پايان اين عمليات و آزادى خرمشهر، به دليل بيم از آسيب پذيرى بيشتر در مقابل تهاجمات گسترده تر نيروهاى مسلح جمهورى اسلامى ايران، در پوشش شعار «صلح طلبى و لزوم آمادگى براى نبرد با اسرائيل به مناسبت اشغال جنوب لبنان» در آستانه تشكيل كنفرانس كشورهاى غيرمتعهد ، به صورت يك طرفه اعلام آتش بس كرد و دست به عقب نشينى عمومى از ساير مناطق اشغالى زد و شكست خفت بار خود و بويژه از دست دادن خرمشهر را يك عقب نشينى تاكتيكى عنوان كرد. همان گونه كه اشاره شد، عمليات بيت المقدس داراى ويژگى هايى است كه آن را از عمليات هاى پيش و پس از آن متمايز مى كند. به اختصار اين ويژگى ها عبارتند از:
۱ ـ كوتاه بودن زمان براى آمادگى
طرح ريزى اين عمليات بزرگ بلافاصله پس از عمليات غرورآفرين فتح المبين آغاز و در كمتر از يك ماه به اجرا درآمد.
۲ـ وسعت منطقه نبرد
وسعت منطقه عمليات بيت المقدس ۶هزار كيلومترمربع يعنى معادل ۱۰برابر وسعت عمليات فتح المبين بود.
۳ ـ مداومت زياد عمليات
بيت المقدس طولانى ترين عمليات تصدى دوران دفاع مقدس با ۲۶ روز مداومت است.
۴ ـ اجراى عمليات عبور از رودخانه كه از پيچيده ترين و مشكل ترين نوع عمليات رزمى چه از نظر طرح ريزى و چه از نظر اجرا و چه از نظر تدارك وسايل ويژه است. بويژه آن كه عمليات عبور در مقياسى وسيع (حدود ۵ لشكر) و با وجود محدوديت هاى بسيار از نظر تجهيزات انجام گرفت.
۵ ـ حجم تلفات و خسارات وارده و نيز اسراى گرفته شده از دشمن بى سابقه بود.
عمليات بيت المقدس در ۳۰ دقيقه بامداد روز ۱۰ ارديبهشت ماه سال ۱۳۶۱ با رمز يا على بن ابى طالب (ع) آغاز شد و رزمندگان اسلام با عبور از رودخانه كارون و طى ۳ مرحله عمليات، خرمشهر را پس از نزديك به ۲۰ ماه اسارت آزاد كردند. اين نوشتار در دو بخش تقديم خوانندگان عزيز مى گردد. در بخش اول با عنوان «خرمشهر چگونه سقوط كرد»، مى كوشيم به طور خلاصه چگونگى سقوط اين بخش از ميهن اسلامى و درعين حال فداكارى ها و ايثارگرى هاى رزمندگان مدافع اين شهر را كه با كمترين نيرو و امكانات روزهاى متمادى در مقابل يورش چندين لشكر ارتش بعث عراق مقاومت كردند، تشريح نماييم و سپس در بخش دوم باعنوان «سرود رهايى» به چگونگى آزاد سازى خرمشهر، رشادتها و دليرى هاى رزمندگان براى تحقق اين امر خطير بپردازيم. البته همچنان سخن حكيمانه آن پير سفركرده را فراموش نخواهيم كرد كه : «خرمشهر را خدا آزاد كرد.»
بخش اول : خرمشهر چگونه سقوط كرد؟
ارتش عراق در ۳ محور اصلى زير پيشروى خود دراستان خوزستان را آغاز كرد:
۱ ـ جبهه غرب دزفول و شوش
۲ ـ جبهه بستان ـ سوسنگرد و هويزه
۳ ـ جبهه اهواز و خرمشهر
در جبهه اهواز و خرمشهر، ابتدا لشكر ۵ مكانيزه از سپاه ۳ عراق با استفاده از محورهاى زير ، اهواز و خرمشهر رامورد هجوم قرار داد:
ـ محور بصره ، تنومه، كوشك، جفير، اهواز
ـ محور بصره ، تنومه ، پاسگاه زيد، ايستگاه حسينيه، پادگان حميد، اهواز
ـ محور بصره ، تنومه ، شلمچه ، پل نو، خرمشهر
زمانى كه دشمن با مقاومت دور از انتظار رزمندگان ايثارگر ايرانى در محور شلمچه روبه رو مى شود ، تصميم مى گيرد خرمشهر را از سمت شمال تحت فشار قرار دهد. از اين رو، عناصرى از لشكر ۵ مكانيزه عراق در امتداد جاده آسفالته اهواز ـ خرمشهر از شمال به جنوب نيروهاى مدافع خرمشهر را مورد هجوم قرار مى دهند. اما زمانى كه دشمن احساس مى كند قادر نيست با لشكر ۵ مكانيزه اهواز و خرمشهر را تصرف كند، عناصر لشكر ۳ زرهى را كه در احتياط سپاه ۳ قرار داشته است، در منطقه خرمشهر وارد عمل كرده، لشكر ۵ مكانيزه را مأمور تصرف شهر اهواز مى نمايد. علاوه بر بمباران هوايى آبادان و تأسيسات دريايى و ترمينال گمرك خرمشهر ، در مرز زمينى فشار دشمن از جبهه شلمچه آغاز شد و نيروهاى ارتش بعث بعدازظهر روز ۳۱ شهريور تلاش كردند شلمچه را اشغال كنند.
بدين منظور تا ساعت ۱۸ آن روز پاسگاه را محاصره كردند ولى نيروهاى مدافع پاسگاه كه تركيبى از عناصر نيروى زمينى ارتش، ژاندارمرى و نيروهاى مردمى بودند، موفق شدند عناصر دشمن را از حوالى پاسگاه دور سازند. اين پايدارى شجاعانه كاملاً برخلاف انتظار نيروهاى عراقى بود، زيرا ظاهراً به آنها تفهيم شده بود كه به محض عبور از خط لوله به جز مقاومت مرزى بسيار ضعيف، ديگر مقاومتى روبه روى آنها نخواهد بود و به سادگى خواهند توانست به اهداف تعيين شده دست يابند. ولى در همان برخورد اول خلاف اين وعده براى سربازان عراقى ثابت شد. از سوى ديگر، حوادث روز ۳۱ شهريور سبب آمادگى نسبى نيروهاى ايرانى در مواضع پدافندى مرز شد.
حملات متجاوزان عراقى براى تصرف خرمشهر روز اول مهرماه سال ۵۹ نيز ادامه يافت، اما با وجود برترى كامل متجاوز ، نيروهاى دشمن موفقيت چندانى كسب نكردند و نتوانستند مقاومت نيروهاى ايران را در خط مرز درهم بشكنند و مجبور به توقف درمواضع نزديك مرز شدند.
براساس گزارش هاى پايگاه هاى دريايى و هوايى ايران درخليج فارس و كرانه آن در روز اول مهرماه، ۱۱ فروند هواپيماى ميگ و ۶ فروند ناوچه لوزا متعلق به ارتش عراق در نيروهاى هوايى و دريايى منهدم شدند و نيروى دريايى ايران كنترل كامل تنگه هرمز را به دست گرفت.
با وجود فشارهاى خردكننده ارتش عراق ، متأسفانه به دليل شرايط موجود نيروى قابل توجهى درمقابل هجوم وحشيانه ارتش بعث عراق وجود نداشت و نيروهاى موجود فقط مى توانستند نقش نيروى پوشش را ايفا كنند و اين درحالى بود كه در پشت سر آنها نيروى عمده اى كه عهده دار دفاع از مواضع اصلى شود، وجود نداشت.
بدين ترتيب بودكه مسئولان متوجه شدند با يك لشكر زرهى (۹۲ زرهى اهواز) آن هم با كميت و كيفيت نه چندان مطلوب نمى توان در ۵۰۰كيلومتر از كرانه اروندرود تا دهلران در مقابل تجاوز چندين لشكر زرهى و مكانيزه عراق پايدارى كرد و از اين رو اعزام نيروهاى تقويتى از مناطق داخلى كشور به خوزستان آغاز شد.
۲ مهرماه به دانشكده افسرى دستور داده شد از دانشجويان سال دوم و سال سوم به صورت گردان رزمى پياده سازمان داده شوند تا به خوزستان اعزام گردند و به اين ترتيب تعداد كثيرى از دانشجويان ، افسران و درجه داران دانشكده افسرى در قالب ۳ گردان پياده و مجهز به جنگ افزارهاى انفرادى، تيربار و آرپى جى ۷ به جبهه هاى نبرد جنوب اعزام شدند كه در مقاومت دليرانه قبل از سقوط خرمشهر نقش بسزايى ايفا كردند و تعدادى از آنان به شهادت رسيدند. فشار دشمن براى تصرف خرمشهر هر روز بيشتر مى شد و تا قبل از روز ۲۴ مهر ماه كه خرمشهر به اشغال نظاميان ارتش بعث عراق درآمد، نيروهاى مدافع خرمشهر در نهايت ايثار و از خودگذشتگى و رشادت و جوانمردى در مقابل دشمن ايستادگى كردند. اين رزمندگان كه مركب از افراد نيروى زمينى ارتش، تكاوران دريايى نيروى دريايى و دليرمردان سپاه پاسداران بودند هر آنچه داشتند در طبق اخلاص گذاشتند تا مانع از سقوط خرمشهر شوند اما سرانجام در روز ۲۴ مهر ماه سال ۵۹ سقوط خرمشهر رسماً اعلام شد و اين در حالى بود كه رزمندگان باقى مانده در شهر درگير خونين ترين نبرد با نيروهاى متجاوز بودند و از همين رو خرمشهر، خونين شهر ناميده شد.
بخش دوم: سرود رهايى
بعدازظهر ۸ فروردين ماه سال ۱۳۶۱ هنگامى كه عمليات فتح المبين به پايان موفقيت آميز و درخشان خود رسيده بود، فرمانده وقت نيروى زمينى ارتش (سپهبد شهيد على صياد شيرازى) عناصر طراح عمليات طريق القدس را كه در اهواز مستقر بودند به دزفول (قرارگاه عملياتى كربلا۲) احضار و خطوط كلى عمليات آفندى بعدى (طرح كربلا ۳ كه در مرحله اجرا بيت المقدس نام گرفت) را به آنها ابلاغ و خط مشى طرح ريزى عمليات بيت المقدس را نيز مانند عمليات فتح المبين بر مبناى هماهنگى و همكارى نزديك و صميمانه ميان ارتش و سپاه تعيين كرد. در نخستين نشست شور ستادى دو راهكار كلى مطرح گرديد كه عبارت بودند از:
۱) تك از شمال به جنوب از جبهه كرخه كور و نيسان با هدف وصول به جفير، كوشك و طلايه و ادامه پيشروى به سوى خرمشهر
۲) تك از شرق به غرب با عبور از رودخانه كارون، با هدف گسستن جبهه دشمن از وسط و تجزيه آن به دو بخش شمالى و جنوبى و سپس احاطه جفير در شمال و خرمشهر در جنوب
تدبير كلى روى سرعت در طرح ريزى و تهيه مقدمات و آمادگى به منظور شروع عمليات تأكيد مى كرد و با تدبير ياد شده به دشمن فرصت به خود آمدن از ضربه اى كه در عمليات فتح المبين دريافت داشته بود، داده نمى شد و در نتيجه به نوعى غافلگيرى مى انجاميد. از اين رو، ۹ فروردين ماه ۶۱ با وجود اين كه هنوز طرحى براى عمليات تهيه نشده بود ولى منطقه عمليات آتى از قبل مشخص گرديده بود، به ارتش و سپاه دستور داده شد تا تعدادى از يگان هاى خود را براى پدافند از منطقه عملياتى فتح المبين نگه دارند و بيشتر نيروهاى خود را به مناطق تعيين شده در جنوب اهواز و شرق كارون اعزام كنند.
فرماندهى عمليات بيت المقدس
با خلع بنى صدر (رئيس جمهور وقت) از فرماندهى كل قوا و تغيير و تحولى كه در سيستم فرماندهى نيروها پيش آمد، رزمندگان ارتش و سپاهى كه از آغاز جنگ دوشادوش يكديگر جنگيده بودند، وحدت و انسجام بيشترى يافتند و اين وحدت كه در صحنه هاى عملياتى به صورت تركيب و ادغام رزمندگان و يگان هاى ارتش و سپاه در يكديگر تجلى يافت و از آن پس عمليات ها به صورت مشترك اجرا گرديد. شهيد صيادشيرازى، فرمانده وقت نيروى زمينى ارتش، اين وحدت و يكپارچگى رزمندگان را كه ثمرات ارزنده اى داشت، «تركيب مقدس» ناميد.
در عمليات بيت المقدس، قرارگاه عملياتى كربلا در جنوب كه در ۳۱ فروردين سال ۱۳۶۱ افتتاح شده بود، هدايت و كنترل عملياتى دو بازوى توانمند دفاع مقدس را كه چون يك روح در دو جسم بودند به عهده داشت.
هدايت عمليات بيت المقدس
عمليات بيت المقدس در ۴ مرحله به شرح زير طرح ريزى شد:
مرحله اول: عبور از رودخانه كارون، تصرف و تحكيم سرپل (تلاش اصلى) و همزمان درگير كردن دشمن در جبهه كرخه كور (تلاش پشتيبانى)
مرحله دوم: ادامه تك نيروها از سرپل و پيشروى به سوى خط مرز در باختر همزمان با احاطه خرمشهر و پيشروى در جبهه كرخه كور در صورت امكان .
مرحله سوم: ادامه تك از خط مرز به سمت شرق بصره و رسيدن به كرانه شرقى اروندرود درحد فاصل نشوه تا بصره.
مرحله چهارم: پدافند در ساحل شرقى اروندرود.
در عمل، به دلايل متعدد و از جمله واكنش هاى دشمن وقوع رويدادهاى غيرقابل پيش بينى، فقط مراحل اول و دوم با موفقيت كامل به اجرا درآمد و از اجراى مراحل سوم و چهارم صرف نظر شد. در اجراى مرحله اول عمليات، عبور از رودخانه كارون ۲ ساعت زودتر از زمان پيش بينى شده و در ساعت ۴ بعدازظهر آغاز شد. فرماندهان كه از روز قبل پيش بينى صدور دستور حمله را كرده بودند، صبح روز ۹ ارديبهشت ماه عمليات پل زنى را آغاز و پل هاى شناور را در محل هاى تعيين شده نصب كردند. سرانجام در ۳۰ دقيقه بامداد روز جمعه ۱۰ ارديبهشت ماه ،۱۳۶۱ قرارگاه كربلا با صدور رمز «بسم الله الرحمن الرحيم، بسم الله القاصم الجبارين، يا على بن ابى طالب» به قرارگاه هاى قدس، نصر و فتح دستور آغاز عمليات بيت المقدس را صادر كرد. بدين ترتيب، نيروهاى سلحشور ارتش جمهورى اسلامى ايران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامى و دلاورمردان مخلص بسيجى، عملياتى را آغاز كردند كه حيرت كارشناسان نظامى جهان را برانگيخت. رزمندگان اسلام با طرح ريزى، هدايت و اجراى عمليات بيت المقدس ضمن آزادسازى خرمشهر پس از حدود ۲۰ ماه اسارت، توانمندى خود را نه تنها به رخ رژيم بعث و ارتش عراق بلكه به رخ همه جهانيان كشيدند.