فضاپیمای روسی پراگرس در سانحه پرتاب از دست رفت

ترنجی/ راکت روسی سایوز، دیروز دچار یک نقص فنی نادر شد و در آسمان سیبری جنوبی متلاشی شد. ظاهراً مرحله سوم راکت دچار یک نقص فنی مخرب شده است. در این سانحه، فضاپیمای باری پراگرس MS-04 از دست رفت. این فضاپیما حامل آذوقه و تدارکات شش فضانوردی بود که در ایستگاه فضایی بین‌المللی مشغول کار و زندگی هستند. در ادامه با ترنجی همراه باشید…


راکت قوی و قابل‌احترام
راکت توانمند سایوز U ساعت ۱۴:۵۱:۵۲ دیروز به‌وقت گرینویچ (۱۸:۲۱:۵۲ به‌وقت‌تهران) از سکوی ۱/۵ پایگاه بایکنور با کمک راکت مرکزی و چهار بوستر قدرتمندش بلند شد. این راکت هنگام برخاست نیروی پیشران بیش از ۴۰۰ تن تولید می‌کند. دوربین‌های پایگاه این راکت ۴۶ متری را تا اتمام فاز صعود عمودی و شروع دوران به سمت مسیر تزریق مداری (در جهت شمال شرق) تعقیب کردند. این راکت قرار بود فضاپیمای پراگرس را در مداری قرار دهد که دو روز دیگر با ایستگاه فضایی بین‌المللی ملاقات کند.

راکت سایوز کمی بعد از پرتاب وارد لایه‌ای از ابر شد و از دید پنهان شد. اما در مرکز کنترل، داده‌های تله‌متری راکت (داده‌های فنی وضعیت و سلامت راکت که به زمین مخابره می‌شود) دریافت می‌شد و در مرحله اول پرتاب مشکلی وجود نداشت. داده‌های تله‌متری در مرحله سوم و قبل از تأیید جدایش فضاپیما قطع شدند.

در یک بیانیه، روسکازموس (آژانس فضایی روسیه) گزارش داد که تماس با راکت در حال صعود حدوداً شش دقیقه و ۲۳ ثانیه پس از برخاست قطع شد. در این لحظه راکت باید در ارتفاع حدود ۱۹۰ کیلومتر می‌بود و هنوز دو دقیقه و ۲۳ ثانیه به خاموش شدن موتور مرحله سوم باقی مانده بود.

سقوط در جنگل‌های سیبری
خبرنگاران پس از مدتی در شبکه‌های اجتماعی روسیه ظاهر شدند و از یک انفجار در آسمان شب در منطقه تووا و پس‌ازآن، مشاهده سقوط قطعات و لرزش زمین خبر دادند. زمان گزارش‌ها و موقعیت آن‌ها با مسیر پرتاب راکت به‌خوبی مطابقت داشت.

منطقه تووا حدوداً در ۲۰۰۰ کیلومتری پایگاه بایکنور قرار دارد و منطقه‌ای کم‌جمعیت است. به گزارش رسانه‌ها، قطعات پراگرس در منطقه‌ای دورافتاده در ناحیه‌ای جنگلی در منطقه تووا پیدا شده است.

روسکازموس در بیانیه دومی تأیید کرد که پرتاب تا ثانیه ۳۸۲ عادی بوده و در آن لحظه ناگهان سیگنال قطع شده که نشان از یک سانحه ناگهانی در راکت در حال صعود بوده است.

در پاسخ سانحه سایوز، آژانس فضایی روسیه یک گروه برای بررسی شرایط دقیق سانحه تشکیل داد. در مرکز کنترل مأموریت در مسکو، گروه کنترل پرواز پراگرس آزاد شدند (جزو پروتکل‌های امنیتی است که بلافاصله بعد از سانحه، درب مرکز کنترل قفل می‌شود تا هیچ‌کدام از کارکنان تا اطلاع ثانوی از اتاق خارج نشوند). به فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی نیز اطلاع داده شد که روز یکشنبه هیچ فضاپیمایی با ایستگاه فضایی ملاقات نخواهد داشت.

فضاپیمای پراگرس MS-04 با محموله باری ۲۴۴۲ کیلوگرمی پر شده بود و قرار بود به ایستگاه فضایی بین‌المللی برسد. این محموله متشکل از سوخت، آب و سایر تدارکات برای شش خدمه در حال کار و زندگی در ایستگاه فضایی بین‌المللی در مدار زمین بود.

فضاپیماهای باری معمولاً دارای دو بخش تحت‌فشار و بخش خلأ هستند. محموله داخل بخش تحت‌فشار شامل تدارکات غذایی، تدارکات خدمه، تجهیزات تعمیر و نگهداری و آزمایش‌های جدید برای بخش روسی ایستگاه بود. تجهیزات آزمایشی شامل یک سیستم رشد گیاه و یک سیستم بازیافت آب برای نشان دادن چرخه بازیافت آب در فضا بود. در این محموله باری یک سری لباس فضایی Orlan-MKS جدید بود که قرار بود قابلیت‌های راه‌پیمایی فضایی خدمه روسی ایستگاه را ارتقا دهد. برای مشاهده لیست کامل تدارکات این مأموریت، اینجا کلیک کنید.


جای نگرانی نیست
بااینکه این سانحه تلخ بود، به این معنا نیست که خدمه ایستگاه دچار بحران شده‌اند. بلکه همیشه در ایستگاه فضایی، تدارکات مازاد بر نیاز وجود دارد تا در چنین مواقعی، مشکلی برای ادامه مأموریت ایستگاه پیش نیاید. روس‌ها تعداد پرتاب‌های باری خود را به سه پرتاب در سال کاهش داده بودند. این سانحه به معنای از دست رفتن یک‌سوم این ظرفیت است که در سال یا سال‌های آتی باید جبران شود.

خدمه مأموریت اعزام (Expedition) ۵۰ در شام روز شکر گذاری در ۲۴ نوامبر گذشته (۴ آذر) در تصویر زیر:

تدارکات موجود در ایستگاه فضایی بین‌المللی در میانه ماه مارس ۲۰۱۷ (اواخر اسفند) درصورتی‌که در این فاصله هیچ تدارکاتی نرسد، به سطح رزرو (اضطراری) می‌رسد. آب و غذا جزو تدارکات بحرانی هستند که در صورت نرسیدن محموله تدارکاتی. در اوایل ماه ژوئن (اواسط خرداد ۹۶) به پایان می‌رسند.

اما خوشبختانه، تدارکات زیادی در راه ایستگاه است. مأموریت باری HTV-6 ژاپن در حال آماده‌سازی برای پرتاب در نهم دسامبر (جمعه ۱۹ آذر) است. فضاپیمای دراگون اسپیس اکس قرار است در ماه ژانویه ۲۰۱۷ دوباره پرتاب شود. فضاپیمای سیگنوس شرکت اوربیتال ATK نیز برای میانه ماه مارس ۲۰۱۷ زمان‌بندی شده است. فضاپیمای پراگرس نیز قرار بود که در یکم فوریه ۲۰۱۷ دوباره پرتاب شود که بسته به آمادگی راکت سایوز ممکن است به تعویق بیفتد.

آشنایی با راکت موفق سایوز و فضاپیمای پراگرس
پرتاب دیروز، یکی مانده به آخرین پرتاب راکت سایوز U بود. این راکت به مدت بیش از چهار دهه در خدمت بوده و رکورد طولانی‌ترین خدمت را در میان راکت‌های حامل مداری دارد. این راکت با نرخ موفقیت ۹۷/۵ درصد، جزو مطمئن‌ترین راکت‌های موجود در بازار پرتاب مداری است. اما بااین‌حال، بدون سانحه نبوده و نمونه‌اش دیروز مشاهده شد.

در ماه اوت ۲۰۱۱، فضاپیمای پراگرس M-12M از دست رفت. در این پرتاب، مرحله سوم (از نوع بلوک ۱) راکت سایوز U حدود ۳۲۵ ثانیه بعد از پرتاب، زودتر از موعد خاموش شد. دلیل خاموشی که کامپیوتر پرواز شناسایی کرد، افت فشار پیشران در موتور RD-0110 و علت آن مسدود شدن یک مسیر لوله سوخت‌رسانی بود.

جدیدترین سانحه از دست رفتن پراگرس، قبل از سانحه دیروز، سانحه آوریل سال گذشته بود که فضاپیمای پراگرس M-27M در لحظه خاموش شدن موتور مرحله سوم بلوک ۱ اصلاح‌شده رخ داد. این پرتاب با راکت سایوز ۲-۱A انجام شده بود و در لحظه خاموشی موتور مرحله سوم، پدیده‌های دینامیکی مدل‌سازی نشده، موجب وارد شدن آسیب به فضاپیمای پراگرس شد. بااینکه در این مأموریت فضاپیمای پراگرس در مدار قرار گرفت، شروع به معلق زدن خارج از کنترل شد و علیرغم تلاش‌های شجاعانه کنترل‌کننده‌های پرواز، قابل بازیابی نبود.

طبق پروسه متداول، سایوز فعلاً زمین‌گیر می‌شود تا کارشناسان بازرسی سانحه بتوانند سلسله علت‌های منجر به نقص فنی دیروز را شناسایی کنند.

راکت سایوز U و سایوز سرنشین دار FG هردو از مرحله سوم بلوک ۱ استفاده می‌کنند. این مرحله راکت در پرتاب سرنشین دار دو هفته پیش فضاپیمای سرنشین دار سایوز MS-03 با سه خدمه عملکرد بسیار خوبی نشان داد. چهار هفته قبل از آن نیز در پرتاب سایوز MS-02 با سه خدمه عملکرد بسیار خوبی داشت.

سایوز: تنها راه‌حل فعلی برای اعزام خدمه به ایستگاه
در حال حاضر، راکت سایوز تنها راکت فعال با قابلیت اعزام انسان به ایستگاه فضایی بین‌المللی است. شرکت‌های اسپیس اکس و بوئینگ تحت برنامه خدمه تجاری در حال آماده شدن برای پرتاب‌های آزمایشی فضاپیماهای دراگون و استارلاینر در نوامبر ۲۰۱۷ و اوت ۲۰۱۸ هستند. تا آن موقع، ناسا و روسکازموس مجبور به اتکا به توان راکت‌های سایوز برای ادامه حضور خدمه در ایستگاه فضایی بین‌المللی هستند.

اکنون که شش خدمه در ایستگاه حضور دارند، نگرانی‌های جدی در مورد زمین‌گیر شدن راکت سایوز وجود ندارد. سایوز MS-03 که در ۱۹ اکتبر (۲۸ مهر) به ایستگاه فضایی پرتاب شد، تا اوایل ماه مه ۲۰۱۷ (اواسط اردیبهشت ۹۶) می‌تواند بدون نقض حداکثر مدت مجاز، متصل به ایستگاه بماند.

در سال ۲۰۱۶، سانحه دیروز دومین سانحه حین پرواز بود. قبل از این سانحه، در ماه سپتامبر امسال، راکت لانگ مارچ ۲C چین در پرتاب ماهواره مشاهده زمین گائوفن-۱۰ دچار نقص فنی مرحله سوم شد. اسپیس اکس نیز در سانحه اول سپتامبر یک راکت فالکن ۹ را با یک ماهواره ۲۰۰ میلیون دلاری روی سکوی پرتاب و در تست‌های دو روز قبل از پرتاب از دست داد. اسپیس اکس نیز در حال اتمام بررسی این سانحه برای بازگشت به پرواز در ماه ژانویه پیش رو است.