قبرستان شیخان ، دومین قبرستان تاریخی جهان اسلام

قبرستان شیخان یا مقبره شیخان از زمان امامان شیعه وجود داشته است. به این دلیل که چند تن از اصحاب ائمه از جمله زکریا بن آدم و زکریا بن ادریس از اصحاب و راویان امام جعفر صادق (ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) در آن مدفونند.

زکریا بن ‏ادریس یا ابوجریر قمی که گفته شده است او از حضرت‏ صادق، حضرت‏ کاظم و حضرت ‏رضا (ع) روایت کرده و کتابى نیز داشته است. قبر شریف وی در نزدیکی قبر زکریا بن ‏آدم و میرزاى قمى است و گفته شده است سال رحلتش سال ۲۰۱، پس از رحلت حضرت ‏ معصومه (س) بوده است.

معرفی قبرستان شیخان

قبرستان شیخان محل دفن بسیاری از علمای شیعه است که از قدیمی‎ترین آن می‎توان به محمد طاهر قمی از فقهای دوره صفویه و میرزا ابوالقاسم قمی معروف به میرزای قمی از بزرگ‌ترین علمای دوره فتحعلی‌شاه قاجار اشاره کرد. در این قبرستان شش مقبره وجود داشته که قدیمی‌ترین مقبره‌ها از آن زکریا بن آدم اشعری است. بر اساس گزارش میرزا عباس فیض، نخستین بار فتحعلی‌شاه قاجار بر مزار میرزای قمی بقعه و گنبدی با کاشی‌کاری بنا کرد که بعدها مرمت شد. مقبره میرزای قمی تقریباً در وسط قبرستان قرار گرفت و بازدید‌کننده زیادی دارد و در این مقبره علاوه بر میرزای قمی، نواده‌اش آیت‌الله نجم الدین شیخ میرزا ابوالقاسم نراقی فرزند ملامحمد نراقی نیز مدفون است.

زکریا بن آدم قمی از اصحاب حضرت رضا و حضرت جواد علیهماالسّلام است و حضرت رضا علیه‏السّلام نکاتى راجع به او فرموده‏‌اند که حاکى از اوج مقامات علمى و معنوى اوست. قبر شریف او در نزدیکى قبر مرحوم میرزاى قمى است و در زیر بقعه‌‏اى قرار دارد که تجدید بنا شده و نماى خارجى آن را کاشی‌کارى کرده‌‏اند.

در مقبره زکریا بن آدم، علمایی چون‌ ملا محمد طاهر قمی، از علما و متکلمین بزرگ در عصر شاه سلیمان صفوی و آیت الله میرزا ابوطالب حسینی قمی، داماد میرزای قمی، آیت الله سید محمد تقی جواد قمی، میر سید محمد فاطمی قمی و آیت الله سید مرتضی علوی فریدونی، از مدرسین حوزه علمیه و داماد آیت الله گلپایگانی، سید جواد حسینی طاهری و آیت الله سید حسن سیدی مدفون هستند.

سومین مقبره در شیخان مقبره آیت الله کبیر است که در کنار مقبره زکریا بن آدم قرار دارد. در این مقبره میرزا محمد کبیر و دو فرزندش به نام‌های حسین کبیر و احمد کبیر مدفون هستند.

مقبره چهارم و پنجم قبرستان شیخان در شمال شرقی آن واقع شده است که مقبره محمد حسین فاضل تونی و مقبره عباسعلی شاهرودی است. در مقبره فاضل تونی علاوه بر وی دو تن از علما به نام‌های قاسم اسلامی و سید محمد کاظم موسوی گلپایگانی مدفون هستند. در مقبره عباسعلی شاهرودی، علاوه بر وی و فرزندش حسینعلی مظفری شاهرودی و میرزا محمد مجاهدی تبریزی مدفون هستند.

مقبره سید علی فرش فروش حسینی اردهالی و خاندانش ششمین مقبره در قبرستان شیخان به شماره می‌آید که در مقابل مقابر فاضل تونی و عباسعلی شاهرودی و در نزدیکی مقبره زکریا بن آدم واقع شده است. در این مقبره علاوه بر حاج سید علی حسینی اردهالی، آیت الله سید محمد علی حائری طبسی و سید یحیی برقعی از شعرا مدفون است. میرزا جواد ملکی تبریزی نیز از جمله کسانی است که در قبرستان شیخان مدفون است.  

علاوه بر علمای شیعه برخی از شهدای انقلاب اسلامی ایران نیز در این مکان مدفونند. قبر دکتر قریب از اولین پزشکان متخصص طب اطفال و بنیانگذار طب نوین اطفال در ایران هم در قبرستان شیخان قرار دارد. هشت کشته‌شده حمله تروریستیِ هفتم تیر ۱۳۶۰ همراه خانواده‌هایشان در این قبرستان به خاک سپرده شده‌اند. همچنین میرزا جواد آقا ملکی تبریزی فقیه و عارف معروف و نیز فخرالسادات برقعی از مقتولان قتل‌های زنجیره‌ای ایران در این آرامستان مدفونند.