درد جانكاه فقر و راههای درمان آن

امیرالمومنین هنگامی كه از جهاد فراغت پیدا می كرد به آموزش مردم و داوری كردن میان ایشان می پرداخت و چون از این تكلیف می آسود، در باغچه ای كه داشت با دست خود كار می كرد و در هنگام كار ذكر می گفت.

انسان سربار، ملعون است

یكی از عوامل پیدایش فقر، بیكاری و تنبلی و ترك تلاش و كوشش است. در آموزش های اسلامی تأكید فراوانی بر كار كردن شده و آن را همچون یك اصل به شمار می آورد. همچنین تأكید شده انسان باید از دسترنج خویش بهره مند گردد نه از دسترنج دیگران و از كوشش خود روزی خورد و كلّ بر مردم نباشد و اسلام كسی را كه كلّ بر مردم باشد لعنت كرده است و كار كسی را كه از دسترنج دیگران بخورد و بار خود را بر گردن دیگران اندازد بسیار زشت شمرده است، چنانكه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرموده است: هر كس بار و زحمت خود را بر گردن مردم اندازد ملعون است(و خدا او را لعنت می كند).

از دسترنج خود بخورید

از پیامبر عالیقدر اسلام صلی الله علیه و آله نقل است كه فرمود: (كُلُوا مِنْ كَدِّ اَیدیكُم)؛ از دسترنج خود بخورید.

مولای متّقیان امام علی علیه السلام نیز ضمن وصیّتی به امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند:

«اَلْحِرفَةُ مَعَ العِفّة خَیْرٌ مِن الغِنی مَعَ الفُجُور»؛

شغل داشتن[و كار كردن] توأم با عفّت نیكوتر از ثروتمندی توأم با فجور است.

و در روایتی دیگر آمده است كه امیرالمومنین هنگامی كه از جهاد فراغت پیدا می كرد به آموزش مردم و داوری كردن میان ایشان می پرداخت و چون از این تكلیف می آسود، در باغچه ای كه داشت با دست خود كار می كرد و در هنگام كار ذكر می گفت.

اشتغال رمز زدودن فقر

اشتغال و تلاش كردن برای كسب روزی نقش بسزایی در فقرزدایی و عزّت آفرینی برای یك انسان مسلمان خواهد داشت. از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل است كه فرمود:

(لَو اَنَّ رَجُلاً اَخَذَ حَبْلاً فَیَأتِی بِحَزْمَةٍ حَطَبٍ عَلی ظَهره فَیَبیعُها فَیَكُفَّ بِها وَجهَه خَیْرٌ لَهُ مِن اَنْ یَسأل)؛ اگر مردی ریسمانی برگیرد و پشته ی هیزمی جمع كند و آن را بر پشت خود نهاده بیاورد و بفروشد و بدینسان[و با هیزم شكنی] آبروی خود را نگاه دارد بهتر از آن است كه دست سوال پیش كسی دراز كند. و در روایتی دیگر فرمود: (اِذا اَعْسَرَ اَحَدُكُمْ فَلْیَخْرُجْ وَ لا یَغُمَّ نَفْسَه وَ اَهْلَه)؛ اگر كسی از شما گرفتار عسرت و تنگی شد باید دنبال كار برود و خود و خانواده اش را گرفتار غم و اندوه[فقر] نسازد.

و همچنین نقل شده كه یكی از انصار را نیازی پیش آمد و پیامبر را از آن آگاه ساخت. حضرت فرمود: هر چه در خانه داری بیاور و چیزی را بی ارزش مشمار. آن انصاری به خانه اش رفت و نمدزینی و قدحی را با خود آورد. پیامبر فرمود: كی اینها را می خرد؟ مردی گفت: آنها را به یك درهم خریدارم. فرمود: كی بیشتر می خرد؟ مردی گفت: به دو درهم. پیامبر فرمود: مال تو. آنگاه به مرد انصاری گفت: با یك درهم طعامی برای خانواده ات فراهم ساز و با درهم دیگر تبری بخر. چون آن مرد تبر را با خود آورد فرمود: كی دسته ای برای این تبر دارد؟ یكی از حاضران گفت: من. پیامبر آن را گرفت و با دست خود در تبر محكم كرد و به انصاری فرمود: برو هیزم جمع كن و هیچ خاری و تر و خشكی را اندك مشمار(و همه را بردار). آن مرد چنین كرد و پس از پانزده روز آمد و وضع زندگیش خوب شده بود. پیامبر فرمود:

هذا خیرٌ من اَن تجیء یوم القیامة و فی وجهك كدوح الصّدقة؛ این برای تو نیكوتر از آن است كه روز قیامت در حالی وارد محشر شوی كه بر صورتت لكّه های صدقه هایی كه از مردم گرفته ای دیده شود.

سخن آخر

از احادیث شریف چند نكته مهم جلب نظر می كند كه فهرست وار به آن اشاره می كنیم:

1 - هیچ چیزی نباید كم ارزش یا بی ارزش به حساب آید.

2- همواره باید امیدوار بود و هیچگاه مأیوس نشد.

3 - در كاسبی همواره به دنبال شرایط بهتر بود و به حدّاقل قانع نشد.

4- با حدّاقل سرمایه وارد كار شد و هراسی به دل راه نداد.

5- از صفر شروع و تدریجاً به یاری خدا مراحل ترقّی را پیمود.

6- صدقه گرفتن و چشم به دست دیگران دوختن برای یك مسلمان ننگ است.

7- صدقه گیران در دنیا در فردای قیامت كاملاً مشخّص و معلومند.

8- هر صدقه ای در حكم لكّه ای بر صورت انسان در صحرای محشر است.

9- كار و تلاش علاوه بر تأمین معاش عزّت آفرین است.

منابع:
- نهج البلاغه، ٩٣٠
- مستدرک الوسائل، ج ٢ ص ٤١٧ و ٤١٨
- وسائل الشیعه، ج ٦، ص ٣١٣؛ ج ١٢ ص ١٢
- بحارالانوار،ج ١٠ ص ١٠٣،ج ٦٦ ص ٣١٣

حامد رفیعی - تبیان