قبرستان دارالسلام ، گورستانی ۱۲۰۰ ساله در دل شیراز

گورستان دارالسلام شیراز یکی از کهن‌ترین گورستان‌های تاریخی ایران است و از غنای فرهنگی، هنری، تاریخی و مذهبی برخوردار و سند افتخار ملی است و اهمیت زیادی دارد. این گورستان مجموعه‌ای از عرفا، فضلا و اندیشمندان دوران‌های تاریخی (از قرون اولیه اسلام تا عصر حاضر) را در خود جا داده است.

موقعیت جغرافیایی

گورستان دارالسلم معروف به دارالسلام شیراز یا وادی‌السلام واقع در میانه بلوار سیبویه، در وسط شهر شیراز یکی از قدیمی‌ترین آرامستان‌های ایران و سومین قبرستان ۱۲۰۰ ساله دنیای اسلام به شمار می‌رود.

قدمت دارالسلام

مقبره‌هایی از قرن اول و دوم هجری در این محل دیده می‌شود و حتی بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که این گورستان پیش از اسلام نیز وجود داشته است‌. قبور بزرگان و مشایخ علمی، عرفانی، ادبی و مذهبی مختلفی در این گورستان وجود دارد. مقبره‌های قدیمی با خط‌های ممتاز رقاع، کوفی، بنایی، ثلث، نسخ و نستعلیق کنده‌کاری شده و تصاویری از قیچی، شانه، آینه و ابزار شغل‌های در گور خفتگان بر این سنگ‌ها حک شده‌ است.مقبره‌ای با رنگ سبز در این گورستان به چشم می‌خورد که معروف به مقبره سرباز امام زمان است. برخی از علماء؛ شهدای قیام ۱۶ خرداد ۱۳۴۲ مردم شیراز نیز در این آرامستان دفن شده‌اند. آرامگاه شاه داعی الی الله و پسرش (از سادات حسینی که نسبتشان با ۱۹ پشت به زید بن علی بن حسین (ع) می‌رسد)، آرامگاه محمود دهدار (ریاضی‌دان اوایل قرن نهم هجری)، آرامگاه ابوسائب (مشهور به شهره‌النبی) و مقبره مشیر (از وزرای فارس در اوایل قاجاریه) در این محل قرار دارد. بسياری از ائمه جمعه شيراز از زمان زنديه تا قاجاريه نیز در این گورستان به خاك سپرده شده‌اند و گفته می‌شود شخصيت‌هايی مانند عبدالغفار خوی شبستری و نيز شيخ ابوصاحب كه از ياران حضرت رسول (ص) است در اين قبرستان دفن هستند.

علاوه بر وجود سنگ مزار فضلا، عرفا، ادبا و دانشمندان قرن‌های پیشین، نقش‌های منقور و خوش‌نویسی ممتاز و تراش مرغوب سنگ‌‌ قبرها این گورستان را از دیگر گورستان‌ها متمایز می‌کند.

سنگ مزار

سنگ‌های مزار را می‌توان اولین کتاب‌های جهان دانست، چرا که تاریخ حیات انسان، شادمانی و ناخوشی و حرفه و پیشه‌اش را بر سنگ مزارش می‌نویسند. سنگ‌های موجود در این گورستان، نوع ادبياتی كه بر روی اين سنگ‌ها به كار رفته، نوع حجاری آنها و در آخر شخصيت‌هايی كه در اين قبرستان قديمی دفن هستند، به‌ویژه شخصيت‌هايی كه سند و هويت تاريخی ـ اسلامی و حتی علمی شيراز در سده‌های مختلف هستند، هرکدام به‌صورت جداگانه ارزش‌های اين مكان را مشخص مي‌كنند. نقش سرو، گاهی به‌تنهایی و گاهی همراه با نقش پرنده و میوه روی بسیاری از سنگ مزارهای نفیس دوره‌های تاریخی دیده می‌شود. هیبت شیرسنگی و طرز قرارگیری آن بر سنگ مزار بسیار جالب است. شیر سنگی پهلوانی و جوانمردی فرد درگذشته یا بزرگ طایفه بودن و گاهی اوقات شغل گله‌داری را نشان می‌دهد.

در روايت عامه این گونه است كه نام اين آرامستان در اصل «دارالسلم» بوده و دارالسلم نيز نام سياه پوست مسلمانی صاحب كرامت و مستجاب‌الدعوه بوده است و به زمانی که آدم فوت می‌كند او را در مكانی دفن می‌کنند كه بعدها به قبرستان دارالسلام معروف شد و به مرور زمان نام اين مكان از دارالسلم به «دارالسلام» تغيير می‌كند.

در برخی از روايات عامه نيز آمده است كه آرامگاه خديجه دختر امام حسن(ع) نيز در اين مكان است و مشاهيری مانند شيخ مفيد، محمد و محمود دهدار از علمای صوفيه قرن هفتم شيراز و همچنين شيخ محمدعلی فرزند شيخ يحيی، حاج شيخ ابوتراب معاصر با ناصرالدين شاه و نيز حاج شيخ عبدالنبی معاصر با كريم خان زند، همگی از ائمه جمعه شيراز، در اين مكان دفن شده‌اند. در کتاب هزار مزار، قدیمی‌ترین قبر این قبرستان را به شیخ مومل بن محمد جصاص درگذشته در سال ۳۲۲ هجری قمری در اوایل قرن چهارم نسبت داده شده است.

متاسفانه بسیاری از مقبره‌های این گورستان طی چند سال گذشته شکسته و تخریب شده‌اند و این تخریب همچنان ادامه دارد؛ این گورستان طی چند سال گذشته به محلی برای جمع شدن معتادان تبدیل شده و در بعضی مواقع سرقت سنگ‌قبرهای این گورستان دیده شده است.