مسجد اعظم قم ، یادگار آیت الله بروجردی

مسجد اعظم قم که به دلیل عظمتش به این نام خوانده می‌شود، یکی از جاذبه‌های مذهبی اجتماعی شهر قم است. این مسجد به دلیل این‌ که محل درس مراجع مهمی بوده و هست، از اهمیت به سزایی برخوردار است.

مسجد اعظم قم در جبهه‌ی غربی آستانه‌ی مقدسه حضرت معصومه (سلام‌ الله‌ علیها) به سعی و اهتمام آیت الله بروجردی در سال ۱۳۷۴ هجری قمری توسط استاد «حسین بن محمد معمار» معروف به استاد لرزاده بنا شد. این مسجد به جهت بزرگی و عظمت، مسجد اعظم نام گرفته است.

 

 

 

 

مسجد اعظم یکی از قدیمی‌ترین، بزرگ‌ترین و بی‌گمان، زیباترین بنای تاریخی یادگار فقیه برجسته حضرت آیت‌الله العظمی حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی در قم است که همه روزه پذیرای جمعیت زیادی از زوار برای برپایی نماز است. مرقد مطهر ایشان نیز در ضلع غربی مسجد اعظم بنا بر وصیت ایشان واقع شده است. آیت‌الله علوی بروجردی سبط بزرگوار ایشان در این‌باره می‌فرمایند:

این مکان قبلاً خانه‌ی کوچکی به مساحت ۶۰ مترمربع بود که از مال شخصی آیت‌الله بروجردی خریداری شده و بعد از مشخص نمودن محل دفن خود، باقی زمین‌ها را وقف مسجد کردند و همیشه می‌فرمودند: «از آنجا که این مکان راهروی ورود به حرم مطهر است، مرا در این مکان دفن کنید تا خاک کفش زوار، روی قبر من باشد

مجاورت با بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (ع)، معماری بی‌نظیر و تدریس درس‌های سنگین حوزه توسط مراجع بزرگ حوزه، از جمله عللی است که این مسجد بزرگ را حائز اهمیت می‌کند.

 

 

این مسجد ۱۲ هزار مترمربع وسعت دارد. این مسجد را مثلثی تشکیل می‌دهد که ضلع جنوبی آن در حدود ۱۲۰ متر است و قاعده‌ی آن شاید به ۱۰ متر هم نرسد. اما با دقت نظر مرحوم حاج حسین لرزاده یکی از معروف‌ترین معماران آن عصر است که این بنای باشکوه را با وجود چنین مشکلی، با این دقت نظر به انجام رساندند. این مسجد که ساخت آن در سال ۱۳۳۹ خاتمه یافته است، از معماری و کاشی‌کاری هنرمندانه‌ای بهره می‌برد.

 

 

گنبد مسجد با مساحتی قریب ۱۴۶۰ متر، یکی از بزرگ‌ترین گنبدهای مساجد شیعه است

.

بعد از رحلت حضرت آیت‌الله العظمی حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقای محمد حسن طباطبایی بروجردی پسر بزرگوار ایشان کار نیمه‌تمام ایشان را بر عهده گرفته و به فرجام رساندند.

 

تأسیس کتابخانه‌ای در ضلع غربی مسجد، یادگار دیگری از آن مرحوم است.

 

این کتابخانه‌ی عظیم امروزه از نظر نسخه‌های خطی یکی از معتبرترین و مهم‌ترین کتابخانه‌های ایران در جهت حفظ میراث فرهنگی شیعه است.

 

در حال حاضر این کتابخانه دارای بیش از ۱۰۰ هزار کتاب چاپی و بیش از ۷ هزار کتاب خطی است. نوارخانه، قسمتی از این کتابخانه است که امروزه در آن ۴۵ هزار ساعت نوار از درس بزرگان حوزه در گذشته و حال نگه‌داری می‌شود.

 

 

 

 

انگیزه‌ی تأسیس مسجد

آیت الله بروجردی به حجت الاسلام محمدتقی فلسفی گفته بود که میل دارد قسمت غرب و جنوب غربی حرم حضرت معصومه (س) به خانه‌های مردم متصل نباشد و خانه‌های که در این قسمت وصل به دیوار حرم است، خریداری شود و در آن محل تا لب رودخانه، مسجد بزرگی ساخته شود تا حریم حرم مطهر محفوظ بماند. سه طرف صحن حضرت معصومه(س) به وسیله‌ی مدرسه‌ی فیضیه و میدان آستانه و خیابان صحن موزه احاطه شده و فقط یک طرف آن بود که با اتصال به مسافرخانه‌ی تاریک و تو در تو و بدنما و خانه‌های شخصی افراد، باعث نگرانی و ناراحتی عمومی بود. از سوی دیگر نبودِ مکانی مناسب برای برپایی نماز، مراسم اعیاد، وفیات و محصور کردن این بارگاه با قبرستان‌هایی در اطراف آن از انگیزه‌های ساخت این مسجد بوده است؛ چنانچه خود آیت‌الله بروجردی بنا بر نقل آیت‌الله محمد فاضل لنکرانی گفته بود که بنا دارد در جوار حرم حضرت معصومه (س) مسجدی چون مسجد گوهرشاد بنا کند و پیش‌بینی او این بود که حوزه‌ی علمیه‌ی قم در درازمدت به فضایی وسیع و مناسب جهت برگزاری دروس حوزویان نیاز دارد و چه بهتر که این مرکز در کنار حرم و با نام مسجد باشد.

 

 

 

 

تاريخ تأسيس

کلنگ بنای این مسجد در روز یازده ذی‌القعده ۱۳۷۳ق.، سالروز ولادت حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) برابر با ۲۱ تیرماه سال ۱۳۳۳ش. طی مراسمی به زمین زده شد و در سال ۱۳۳۹ به پایان رسید. قسمتی از هزینه‌ی ساخت را آیت الله بروجردی قبول کرد و بقیه با کمک‌های مردمی تأمین شد.

 

آیت الله بروجردی در حال بازدید از مراحل ساخت مسجد

 

 

 

مشخصات ساختمانی

مجموع مساحت مسجد تقریباً ۱۲۰۰۰ مترمربع است و کلیه‌ی ساختمان آن با بتون مسلح بنا گردیده از این رو این مسجد از نظر استحکام، از بناهای کم‌نظیر اسلامی است. مسجد، دارای چهار شبستان است که مساحت شبستان زیرگنبد ۴۰۰ مترمربع و شبستان‌های جانبی آن هر کدام ۹۰۰ مترمربع است و در طرف شمال مسجد نیز شبستان زیر ساعت با مساحتی حدود ۳۰۰ مترمربع قرار دارد. ارتفاع سقف هر یک از شبستان‌ها با سطح آن حدوداً ۱۰ متر است. در ضلع غربی مسجد سرویس بهداشتی و وضوخانه مسجد و محلی برای استراحت خادمین احداث شده است. همچنین کتابخانه‌ای با دو سالن مطالعه و یک سالن مخزن در ضلع غربی صحن مسجد بنا گردیده است که درب ورودی آن در طرف راهرو ورودی مسجد اعظم قرار دارد.

 

 

مسجد دارای گنبد بسیار بزرگی به قطر ۳۰ مترمربع و به ارتفاع ۱۵ مترمربع از سطح پشت بام و به ارتفاع ۳۵ مترمربع از کف شبستان است و دارای گلدسته‌هایی بلند به ارتفاع ۲۵ مترمربع از سطح زمین و دو مأذنه به ارتفاع ۵ مترمربع است و همچنین یک برج با ساعت زنگی بزرگ و زیبا در شمال مسجد قرار دارد که از چهار جهت دیده می‌شود.

 

 

این مسجد از نظر تزئینات و کاشی‌کاری و جلوه‌های هنر اسلامی از نمونه‌های مورد توجه کاشی‌کاری در قرن اخیر به شمار می‌رود. فرش‌های داخل شبستان‌ها از نوع قالی کرمان است که مخصوص مسجد بافته شده است. مخارج مسجد را عمدتاً مردم و تجار به عهده داشتند.

 

 

 

 

 

درب منبت

داخل مسجد دربی دولنگه و بزرگ قرار دارد كه كنده‌كاری شده و دارای گل‌های برجسته و كتيبه‌هايي برجسته است.

در قسمت بالای چارچوب آن آيه‌ی ذيل خاتم‌كاری شده است:

«انما يعمر مساجد الله من آمن بالله واليومالآخر واقام الصلوة آتي الزكوة ولم يخش الاالله فعسي اولئك ان يكونوا من المهتدين»

و در پايان به خط ريزی عبارت (تقديمی سيد جلال الدين بنی هاشمی طهران ۱۳۸۰) منبت شده است.

 

 

کتابخانه

آیت الله سید حسین بروجردی ابتدا قصد داشت کتابخانه‌ی مستقلی در شهر قم بنا کند اما موفق به این کار نشد. پس از تکمیل بنای مسجد اعظم قم، از طرف فضلای حوزه پیشنهاد شد کتابخانه‌ای برای مسجد در نظر گرفته شود. وی در تاریخ ۲۳ بهمن ۱۳۳۸ ه. ش دستور تأسیس کتابخانه‌ی بزرگ عمومی مسجد اعظم را برای استفاده عموم داد. ایشان از معمار مسجد، حسین لرزاده خواست، محلی را برای کتابخانه در نظر بگیرند.

 

 

 

 

وی در ضلع غربی مسجد محلی را که قبلا به عنوان شبستان ساخته شده بود، به عنوان کتابخانه در نظر گرفت این کتابخانه دارای ۷۰۹۶ عنوان نسخه‌ی خطی، ۸۰۰۰ عنوان نسخه‌ی چاپ سنگی، ۲۰۰ عنوان کتاب چاپ سربی نفیس و بیش از ششصد و شصت نسخه‌ی مصوّر، رساله‌های عملیه و کتاب‌های درسی جدید در دوره‌ی قاجار است. در حال حاضر تولیت این کتابخانه به عهده سید محمدجواد علوی بروجردی نوه‌ی آیت‌الله سید حسین بروجردی است و اداره‌ی آن به عهده‌ی مدیریت حوزه‌ی علمیه‌‌ی قم است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مرقد آیت‌الله سید حسین بروجردی

 

 

مرقد آیت‌الله سید حسین بروجردی در ضلع غربی مسجد اعظم قرار دارد. بنابر نقل محمدجواد علوی بروجردی این مکان قبلاً خانه‌ی کوچکی به مساحت ۶۰ متر مربع بوده است که از مال شخصی آیت الله خریداری شده و بعد از مشخص کردن محل دفن خود، باقی زمین‌ها را وقف مسجد کردند.

 

 

 

 

 

دروس مراجع تقلید

این مسجد امروزه یکی از مهم‌ترین مراکز تدریس حوزه‌ی علمیه‌ی قم است. جلسه‌ی تدریس دروس خارج آیات عظام حسین وحید خراسانی، ناصر مکارم شیرازی، جعفر سبحانی، سید موسی شبیری زنجانی، حسین نوری همدانی و عبدالله جوادی آملی همه روزه در این مسجد برگزار می‌شود پیش از این نیز تعدادی از مراجع تقلید دروس خود را در این محل تدریس می‌کردند.