آثار تاریخی و طبعی ایران همیشه باعث شگفتی باستان‌شناسان و گردشگران سراسر دنیا شده است. غار کرفتو یکی از این موارد است که در جنوب شهر سقز از توابع استان کردستان واقع شده است.

موقعیت جغرافیایی غار کرفتو

غار کرفتو در حدود کیلومتر ۷۰  بخش جنوب شهر سقز از توابع استان کردستان واقع شده است.

تاریخچه غار کرفتو

غار كرفتو بی شك یكی از جذاب‌ترین نقاط دیدنی غرب كشور محسوب می‌شود. این غار مجموعه‌ای از زیبایی‌های طبیعی و تلاش انسان‌ها برای غلبه بر طبیعت و زنـدگی بهتـر و ایمن‌تر است.

سابقه سكونت یا مورد استفاده قرار گرفتن آن را از دوره سلوكی به بعد یعنی اشكانی، ساسانی و اسلامی می‌دانند. پس از كاوش هایی كه در دو فصل انجام گرفت و با نتیجه‌ی حاصل از مطالعات محوطه‌های اطراف غار مشخص شد پیش از تاریخ، احتمالا از اواخر هزاره پنجم و هزاره چهارم پ.م. این غار همزمان با پناگاه‌های و غارهای دیگر از جمله غار كانی میكائیل مورد استفاده قرار می‌گرفته است. نتیجه آزمایشات خاک‌شناسی دو غار كرفتو و كانی میكائیل (در یک كیلومتری شمال كرفتو ) نشان می‌دهد به علت یك رشته فعالیت‌های جزئی و فعل و انفعالاتی كه در سطح غارها به عمل آمده و روسوباتی كه بر جای مانده این غارها از هزاره چهارم پ.م. عاری از فعالیت‌های انسانی بوده است و ساكنان آنها كه گله‌دارانی كوچ رو بوده اند، این مناطق را ترک كرده‌اند.

طبق کاوش باستان‌شناسان، قسمت‌هایی از غار کرفتو توسط دست‌های هنرمندان ایرانی‌ و بدون در اختیار داشتن وسایل کنده‌کاری شکل گرفته است. این غار از جنس آهک بوده و مربوط به زمان سوم زمین‌شناسی است و در تاریخ ۲۰ بهمن ماه سال ۱۳۱۸ هجری قمری با شماره‌ی ۳۳۰ به ثبت ملی رسید.

بر اساس اسناد بر جای مانده، در سال ۱۸۱۸ میلادی، شخصی به نام سررابرت کرپورتر  از غار کرفتو دیدن کرده است. وی دست نوشته‌ی معروف این غار را مورد مطالعه و تحقیق قرار داده و در نهایت موفق به ترجمه‌ی آن شده است، اما در سال ۱۸۳۸ میلادی، سر هنری اولینسون به غار کرفتو رفت و پس از بررسی کتیبه، ترجمه‌ سر رابرت کرپورتر را اصلاح کرد.

 گویا شخصی به نام سر اورل اشتین به کمک همکارش ایوب خان، که هنرمندی معروف بوده است در سال ۱۹۶۳ از غار کرفتو بازدید می‌کند و از اتاق‌های حجاری شده، مسیرها و رواق‌های غار نقشه‌ای طراحی می‌کند.

در گذشته بر اثر سكونت اقوام گوناگون تغییرات، دگرگونی‌ها و دخل و تصرفاتی در غار ایجاد شده و فضاهایی به صورت اطاق های تودرتو، راهرو و دالان عبوری و... به وجود آمده و از این جهت غار كرفتو در میان غارهای دست‌كن از شهرت خاصی برخوردار است. این شهرت بی‌دلیل نیست، زیرا این غار از لحاظ بافت ساختمانی بی‌نظیر است.

مسیرها و اتاق‌های ساخته شده در قال نشان از سکونت انسان‌ها در آن دارد. غار کرفتو از شگفتی‌هایی است که در نوع خود بی‌همتا است. اندازه‌ی درگاه  ورودی غار کرفتو حدود ۲۰ تا ۲۵ متر نسبت به سطح تپه است و مردم برای رفتن به داخل غار با مشکل مواجه بودند. به همین دلیل به وسیله‌ی چوب درخت‌ها، پله‌هایی را درست کردند و در مسیر رسیدن به غار نصب کرده تا بتوانند از داخل غار بازدید کنند.

معماری غار کرفتو

دانشمندان معتقدند غار کرفتو ۴ طبقه داشته است و معماران زبر‌دست آن زمان به گونه‌ای اعجاب‌آمیز، مکان‌هایی را در هر طبقه طراحی و ساخته‌اند که  متشکل از نورگیر و پنجره‌ است و پله‌هایی را در دل غار برای رفتن به طبقه‌ها بدون داشتن وسایل امروزی به وجود آورده‌اند و پنجره‌ها و ورودی‌ها را محکم ساخته‌اند تا امنیت طبقه‌های این غار برقرار باشد. در طول تاریخ اتفاقاتی مانند زمین لرزه باعث شده تا  صخره‌های نزدیک دهانه‌ی غار، بیرون و اطراف آن دچار ریزش و آسیب شوند. البته این خرابی‌ها اکنون هم قابل رؤیت است. به این خاطر  مسیرهای رفتن به طبقه‌ها و نیز اتاق‌ها، هنوز هم برای باستان‌شناسان مجهول است.

دقت در تراشیدن و كندن اطاق ها، فرم خاص سقف‌ها به شیو ه كمانی و ایجاد درگاهی‌ها و پله‌هـای آسـتانه آن در پنجـره‌هـا و نورگیرهـای اطاق‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است و از نظر تزئینات موجود در پنجره‌ها قابـل مقایسـه بـا آثـار موجـود در تپـه نوشـیجان ملایـر از دوران مادهاست. روی سردر ورودی یكی از اطاق‌های طبقه سوم كتیبه‌ای یونانی وجود دارد كه تا حد زیادی صدمه دیده اسـت .

در ایـن كتیبـه از هراكلس یاد شده و به همین دلیل بسیاری این غـار را معبـد خدای یونـانی نامگـذاری كـرده‌انـد. در ایـن كتیبـه آمـده اسـت:

" ایـن خانـه هراكلس است، هر كس در آن وارد شود در امان است."

وجود این كتیبه سبب شده تا برخـی عقیـده داشته باشنـد احتمـالا ایـن غـار مدتی به صورت موقت مورد سكونت و اسـتقرار سـلوكیان (جانشـینان پـس از اسـكندر مقـدونی) قـرار گرفتـه كـه پـس از فتوحـات مهـرداد دوم اشكانی به سمت غرب ایران حركت کرده‌اند. در تحقیقات باستانشناسی این غار چهار دوره سكونتی داشته است: پیش از تاریخ، اشكانی، ساسانی و اسلامی كه البته دوره سلوكی آن چندان مورد یقین نیست. چه بسا كه كتیبه مورد بحث ممكن است در قرون گذشته ایجاد شده باشد. البته باید با مطالعات بیشتر و آزمایشاتی كه از خود كتیبه به عمل می‌آید، صحت و سقم آن عیان شود.

هنرمندان آن زمان تصاویری از حیوانات و گیاهان روی دیوار بعضی از اتاق‌ها و مسیرهای ورودی حک کرده‌اند. جالب است بدانید بیشتر زیبایی و شگفتی این غار مربوط به طبقه‌ی سوم آن است. هنرمندان ماهر در گذشته به قدری اتاق‌ها، سقف‌ها، پله‌ها، نورگیرها، ورودی‌ها و پنجره‌های این طبقه را زیبا کنده‌کاری کرده‌اند که بازدیدکنندگان محو تماشای آن می‌شوند.

طول غار کرفتو نزدیک به ۷۵۰ متر است و به دلیل وجود راهروهایی با پیچ زیاد، هنوز نقشه‌ی بدون عیب و نقص و جامع از این غار در دسترس قرار نگرفته است. 

بعضی از راهروهای این غار به گونه‌ای درست شده‌اند که سقف آن‌ها با کف فاصله‌ی کمی دارد و به سختی می‌توان این مسیرها را طی کرد.

 برای بازدید از این غار باید ۱۸ پله را پشت سر گذاشت و مهندسان فاصله‌ی این بنا را از سطح زمین حدود ۱۰۰ متر تخمین زده‌اند. نقوش زیبایی چون شخصی که سوار اسب است، گوزنی که مارال نام دارد و تعدادی حیوان، روی دیوارهای داخلی غار به چشم می‌خورند. در فصل تابستان، پاییز و بهار، مناسب‌ترین زمان برای تماشای غار کرفتو است، چرا که  هوای این منطقه در فصل زمستان بسیار سرد می‌شود و جاده‌هایی که به این غار ختم می‌شوند اغلب پوشیده از برف است.

سازمان میراث فرهنگی از سال ۱۳۷۸ تا اکنون برای بهبود و ایجاد امکانات رفاهی برای غار کرفتو زحمات بسیاری را متقبل شده است که بازدید‌کنندگان هنگام سفر به این منطقه با سختی و مشکل مواجه نشوند. برق‌کشی، ﭘﺎﺭﻛﻴﻨﮓ، نصب نرده‌های چوبی، ﺳﺮﻭﻳﺲ ﺑﻬﺪﺍﺷﺘﻲ، طراحی و ساختن ﭘﻠﻪ‌ﻫﺎیی از جنس آهن و سنگ  و نوررسانی از جمله اقدامات این سازمان بوده و باعث شده است که این مکان تاریخی همه روزه شاهد جمع زیادی از گردشگران ایرانی و خارجی باشد.