گیاه شاهدانه
شنبه 8 اسفند 1394  2:24 PM

شاهدانه:

انسان در طول تاریخ این گیاه را برای تهیه فیبرهای صنعتی، روغن بذر، غذا، تفریح، مراسمهای مذهبی و اعتقادی و همچنین برای استفاده های پزشکی کشت می کرد. بذر این گیاه عمدتا برای تهیه روغن شاهدانه استفاده می شود که این روغن در تهیه غذا، سوزاندن در چراغها، تهیه لاک و یا نقاشی مورد استفاده قرار می گیرد. این بذرها به عنوان غذای پرندگان هم استفاده می شود زیرا منبع خوبی از مواد غذایی مورد نیاز پرندگان است. گلها( و به میزان کمی برگها، ساقه و بذرها) دارای ترکیبات روانگردان است که به عنوان cannabinoids شناخته می شوند. این ترکیبات مصرف سرگرمی، پزشکی و مذهبی دارد. شاهدانه بیش از 100 ترکیب شیمیایی دارد که مسئول عطر آن است که قسمت عمده این ترکیبات ترپنها و سزکوئی ترپنها هستند. ترکیبات عمده شاهدانه عبارت اند از: Tetrahydrocannabinol (THC)، Cannabidiol (CBD)، α-Pinene، Myrcene، Linalool، Limonene، Trans-β-ocimene، α-Terpinolene، Trans-caryophyllene، α-Humulene که در عطر Cannabis sativa نقش زیادی دارد و Caryophyllene-oxide که بوسیله آن سگها را برای پیدا کردن حشیش تربیت می کنند.

به نظر می رسد این گیاه ابتدا برای تهیه فیبر مورد استفاده قرار می گرفته و سپس بذرهای آن استفاده شد.

بر طبق بیانات مورخین، شاهدانه از اولین گیاهانی بوده که توسط بشر کشت شده‌است و استفاده از برگ و غنچه شاهدانه(کانابیس) به عنوان محرک به بیش از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد. بر طبق گزارش سازمان ملل، سالانه حدود ۱۶۴ میلیون نفر از شاهدانه به عنوان محرک استفاده می‌کنند و این در حالی است که قریب به ۲۳ میلیون نفر آنرا روزانه مصرف می‌کنند. در بعضی از کتب قدیمی به کانابیس گیاه مقدس می‌گفتند.

از دهه 1970 باور بر این است که این ماده توهم زا و اعتیادآور است. اعتیاد به این ماده ماننده سایر مواد مخدر آنی نیست و ممکن است در استفاده های اول تاثیری منفی بر بدن نداشته باشد. در واقع گفته می شود اعتیاد به ماری جوانا به تدریج پیشرفت می کند. عاملی که بعضا مانع از استفاده مجدد این گیاه شده و می تواند اعتیاد به آن را کاهش دهد، اضطراب و ترس و وحشتی است که ممکن است در فرد ایجاد کند. با اینجال، ماری جوانا شایع ترین ماده مخدر در آمریکاست. بر اساس گزارش دفتر ارزیابی دارو و سلامت آمریکا 95 ملیون آمریکایی بالای 12 سال حداقل یکبار این ماده را استفاده کرده اند. از دهه 1960 تا سال 2001 تعداد افراد زیر 18 سالی که از این ماده استفاده می کردند به 67% افزایش یافت. نیاز بیشتر به این ماده در هر بار استفاده، کاهش اشتها، بداخلاقی، کم شدن اشتها و کاهش وزن، لرزش دستها و کاهش انگیزه، استفاده مجدد علی رغم وجود عوارض جانبی، تغییر فعالیتهای اجتماعی و کاری و تغییر عادتها از علائم اعتیاد به ماری جوانا است.

Cannabis sativa گیاهی یکساله و علفی از خانواده Cannabaceae است. گیاهان ماده دارای گل آذین خوشه ای هستند و می توانند صدها بذر تولید کنند. گیاهان نر گرده های خود را در هوا پخش می کنند و چند هفته قبل از رسیدن بذر در گیاهان ماده از بین می روند. اگرچه جنسیت گیاه تحت تاثیر عوامل ژنتیکی است ولی عوامل محیطی هم می توانند بر تعیین جنسیت گیاه تاثیرگذار باشند. گیاه شاهدانه در طول دوره رشد رویشی خود به 13-12 ساعت نور در هر روز نیاز دارد. گلدهی زمانی انجام می شود که طول دوره تاریکی به حداقل 12 ساعت در روز برسد. بسته به شرایط ژنتیکی و محیطی، چرخه گلدهی بین 9 تا 15 هفته طول می کشد. pH مناسب برای خاک 6/3 تا 6/8 است. امروزه 3 کالتیوار از شاهدانه کشت می شود:کالتیوارهایی که برای تهیه فیبر کشت می شود که مشخصه این کالتیوار ساقه بلند و انشعابات کوچک است.کالتیوارهایی که برای تهیه بذر کشت می شوند و می توانند به صورت خام و یا از روغن دانه آن استفاده کرد.کالتیوارهایی که برای مصارف تفریحی و پزشکی کشت می شوند. اگرچه ماده روانگردان شاهدانه tetrahydrocannabinol(THC) است ولی بیش از 60 نوع cannabinoids دیگر در این گیاه وجود دارد که بسیاری از این ترکیبات در مقادیر بسیار جزئی در گیاه ساخته می شوند. علاوه بر THC، cannabinoid های دیگری در مقادیر بالایی در شاهدانه تولید می شوند مانند cannabidiol(CBD) که روانگردان نیست ولی نشان داده شده است که مانع تاثیر THC بر سیستم عصبی می شود. تفاوت در ترکیب شیمیایی شاهدانه باعث می شود تاثیرات متفاوتی بر انسان داشته باشد. THC سنتز شده که dronabinol نامیده می شود شامل CBD، CBN و یا سایر cannabinoids نمی شود و این موضوع نشان می دهد که چرا تاثیر دارویی آن می تواند به صورت معنی داری با ترکیبات طبیعی شاهدانه تفاوت داشته باشد.

شاهدانه گیاهی بلند و به رنگ سبز روشن است. برگهای شاهدانه بلند، شمشیر مانند و باریک است. گلهای ماده بلندتر و کرکی تر است. بوته این گیاه تراکم کمی دارد و به گیاه اجازه می دهد تا هوای کافی در بین شاخ و برگ آن جریان داشته باشد. این عامل سبب می شود رشد بهتری داشته باشد و خطر آلودگی های قارچی هم کمتر می شود. گلهای ماده Cannabis Sativa در محل گره ها تشکیل می شود. تشکیل گلها در امتداد ساقه ادامه می یابد. بنابراین گلها در این گیاه با وجود اینکه بیشتر هستند ولی تراکم زیادی ندارند. دوره رشد رویشی و تشکیل گل در این گیاه تقریبا 6 ماه طول می کشد.

در مناطق گرمسیری رزین بیشتری تولید می شود. گیاهان نر و ماده تا زمان گلدهی شبیه یکدیگرند ولی در زمان گلدهی گیاهان نر زرد شده و از بین می روند ولی گیاهان ماده برای یک ماه دیگر هم زنده می می مانند. برداشت در زمانی انجام می شود که گلهای نر در آستانه باز شدن هستند. بهترین زمان برداشت در طول روز صبح هاست زیرا در طول روز بذرها کیفیت خود را از دست می دهند. در بعضی مناطق کل بوته گیاه از پایین قطع شده و خشک می شود. در هند گیاهان را پس از برداشت بر روی زمین رها می کنند تا بذرها برسند. گیاهی شبیه به گزنه که بلندیش تا دو متر می‌رسد. دارای غنچه های متعدد، برگهای کشیده و دانه‌های ریز است.

این گیاه به شرایط آب و هوایی و خاکهای متفاوت سازگاری بالایی دارد. پرورش این گیاه برای تهیه فیبر به آب و هوایی معتدل با حداقل بارندگی 65 سانتی متر در سال نیاز دارد. در دوران جوانه زنی و رشد اولیه گیاه به آب کافی نیاز دارد. خاکهای رسی-لومی و سیلتی با زهکش مناسب برای عملکرد بهتر لازم است. لایه سطحی خاک همیشه باید مرطوب باشد. در خاکهای اسیدی و ماسه ای رشد مناسبی ندارد. دمای مناسب برای رشد آن بازه زیادی داشته و از 6 تا 27 درجه را دربرمی گیرد.

شاهدانه انرژی زا بوده و باعث افزایش توهم و قدرت فکری می شود. این ماده میل به غذا به خصوص غذاهای شیرین را افزایش می دهد. بیمارانی که شیمی درمانی می شوند و یا از درمانهای ایدز استفاده می کنند، اشتهایشان در اثر این درمانها کم می شود و در نتیجه از این گیاه برای افزایش اشتهای این بیماران استفاده می شود.

گیاهان نر منبع خوبی برای تهیه فیبرهای صنعتی هستند. از این گیاه برای تهیه جلادهنده نیز استفاده می شود که از بذرها به دست می آید. سه نوع ماده مخدر از این گیاه بدست می آید. دو نوع حشیش که یکی از برگهای گیاهان نر و ماده و دیگری از گل آذینهای غیربارور گیاهان ماده بدست می آید. ماده سوم یا charas رزین خام است که احتمالا تاثیر قوی تری دارد. در پزشکی مدرن از شاهدانه برای درمان کوری تدریجی و کاهش درد شیمی درمانی استفاده می شود. در طب سنتی از این گیاه به عنوان گیاهی مقوی، مستی آور، ضد دل درد، ضد اسپاسم، مسکن و آرام بخش استفاده می شد. از بذرها و برگها برای درمان سرطان و تومورهای سخت استفاده می شد. علاوه بر این از بذرها روغنی تهیه می شود که برای کاهش زخمهای ناشی از سرطانها کاربرد دارد. اروپاییان قدیم برای درمان سرطان از این گیاه استفاده می کردند.

از این گیاه جهت درمان بعضی بیماری ها-کم کردن درد قاعدگی خانم ها-درمان افسردگی و... استفاده می‌شود.

از آنجاییکه این گیاه رشد سریعی دارد علفهای هرز مشکل ساز نیستند. شاهدانه مقدار زیادی مواد غذایی از خاک می کشد و بنابراین کوددهی باید در این دوران به خوبی انجام شود. از بیماری های این گیاه می تواند به شانکر ساقه در اثر Botryosphaeria marconii، پوسیدگی خاکستری(Botrytis cinerea)، لکه برگی(Cylindrosporium sp.)، شانکر ریشه(Fusarium sp.)، پوسیدگی ساقه(Gibberella saubinetii)، پوسیدگی ریشه(Hypomyces cancri) اشاره کرد.

تکثیر این گیاه بوسیله بذر است. بذرها در بهار نشاکاری می شوند. باید زمین را در پاییز قبل به خوبی و تا عمق 23-20 سانتی متری شخم بزنند. در بهار کلوخه های زمین باید از بین رفته و زمین صاف شود.

عوارض جانبی این گیاه شامل عدم کنترل عضلات، گیجی، اختلال در تمرکز، دست پاچگی، اختلال در تکلم، خشکی دهان، اختلال در بلع، تیرگی دید و حالت تهوع است. افرادی که در با این گیاه و یا فیبر آن سروکار دارند ممکن است دچار آماس پوستی شوند. در دزهای بالا این گیاه می تواند سبب سفت شدن عضلات، کما و در اثر اختلالات قلبی منجر به مرگ شود.