دانه ها

دانه چيست؟

دانه قسمت بسيار کوچک گياه است. گياه جديد از دانه به وجود مي آيد. دانه پوشش سفت  و محکمي دارد که از آن محافظت ميکند. اگر نخود يا لوبيا و يا تخم گلي را کاشته باشيد، ديده ايد که پس از مدتي گياهي از آن رشد ميکند. پس دانه مهمترين قسمت گياه است، زيرا گياه از طريق دانه توليد مثل ميکند و تکثير ميشود. بسياري از گياهان جديد از دانه ها مي رويند .هر گياه دانه مخصوص به خود را توليد ميکند. دانه ها به روشهاي مختلف از گياهان جدا ميشوند تا براي رشد کردن نقطه اي را بيابند. يک گياه تازه از مواد غذايي درون دانه تغذيه ميکند. سپس هنگاميکه برگها رشد کردند و مواد غذايي گياه را تامين نمودند، دانه خشک و پژمرده ميشود.

 شکل و اندازه دانه ها

شکل و اندازه دانه ها يکسان نيستند، هر گياهي دانه خاص خود را توليد ميکند. بعضي از دانه ها کروي هستند و بعضي به شکل تخم مرغ، گروهي ديگر از آنها سه گوشند. بعضي ديگر باريک و درازند و برخي به شکل و اندازه يک عدس هستند. حتي رنگ دانه ها نيز تفاوت زيادي با هم دارند. کافي است به حبوباتي که در خانه داريد توجه کنيد ميبينيد که رنگ دانه ها ممکن است ساده يکدست ، خالدار، راه راه يا سياه و سفيد باشد، همينطور اندازه و وزن دانه ها نيز متفاوت است.

موارد استفاده از دانه ها

دانه ها استفاده زيادي براي ما دارند. آنها بخشي از غذاي ما و جانوران را تشکيل مي دهند و علاوه بر آن مصارف صنعتي فراوان نيز دارند.از بعضي از دانه ها پارچه تهيه ميکنيم، و بسياري از
سموم حشره کش و خيلي از عصاره هاي طبيعي را نيز از آنها به دست مي آوريم. بسياري از دانه ها مصرف طبيعي دارند، و خلاصه آن که بشربراي نيازهاي روزمره اش چنان به دانه ها وابسته است که يقينا زندگي بدون آنها برايش ممکن نيست.

قسمت هاي اصلي دانه

بچه هاي عزيز هر دانه اي را با هر اندازه و شکل  و رنگي که داشته باشد، وقتي برش داده و خوب نگاه ميکنيم ، ميبينيم که معمولا ازسه قسمت اصلي تشکيل شده است.

اول:پوسته خارجي است که وظيفه اش حفاظت از دانه است و معمولا سخت و محکم ميباشد( سختي و محکم بودن اين پوسته را هنگام شکستن تخمه هندوانه و يا زرد آلو حتما ديد ه ايد).  

دوم:قسمت ذخيره اي که خود دانه است، يعني همان قسمتي که مورد استفاده غذايي ما قرار ميگيرد،آنچه به عنوان فندق، پسته و نخودچي ميخوريم، همان قسمت ذخيره اي دانه است.

سوم: گياهک است که به آن جنين گياه هم گفته ميشود يعني قسمت بارور دانه است و همين قسمت است که پس از کاشتن گياه رشد ميکند و گياه جديدي را به وجود مي آورد. اين قسمت کوچک است و چون داخل پوسته است ديده نميشود.

بچه هاي عزيز، شما حتما قبل از فرا رسيدن نوروز سبزه کاشته ايد، و توجه کرده ايد که پس از مدتي که دانه هاي گندم يا عدس را خيس ميکنيد ريشه اي کوچک و ساقه اي با برگ هاي خيلي کوچک از آن رشد ميکند. اين قسمتها از همان گياهک به وجود مي آيند.

مراحل رشد دانه و شرايط لازم براي آن
 

بچه هاي گل به خاطر داريد آخرين باري که دانه يک گل و يا سبزي را کاشتيد چه کرديد؟ بله درسته، به آن آب داديد. اين کار را مرتب انجام داديد تا اينکه پس از مدتي برگ و ساقه کوچک سبز رنگي از خاک بيرون زد. ميدانيد چرا به دانه ها آب ميدهيد و سعي ميکنيد خاک اطراف آن را مرطوب نگه داريد؟      
آبي که به گياه ميدهيم از راه پوست جذب قسمت ذخيره اي دانه ميشود و قسمت سخت دانه را نرم ميکند.گياهک دانه در اين صورت فعال شده و به سرعت شروع به رشد ميکند. بچه هاي عزيز ريشه در آغاز زندگي گياه، سريعتراز ساقه و برگ رشد ميکند، چون گياه نياز به محکم شدن در خاک دارد بنابراين مقدار بيشتري هم آب جذب ميکند،که کم کم باعث رشد ساقه و گياه نيز ميشود.

اما آب تنها چيزي نيست که دانه براي رشد خود لازم دارد بلکه براي اينکه گياه حاصل از دانه بتواند به زندگي خود ادامه دهد و بيشتر رشد کند احتياج به نور کافي و مناسب خورشيد و خاک مناسب دارد.

سفر دانه ها

 حتما تا به حال متوجه شده ايد که درباغچه منزلتان ويا در گلدان کنار پنجره، گياهاني روييده اند که کسي آنها را نکاشته است،و نيز بارها ديده ايد که در شکاف ديوارها لبه پشت بامها يا حتي در دور دست ترين نقاط کوهستان درخت يا بوته هاي مختلفي رشد کرده اند.

کمي که فکر ميکنيم ميفهميم که بايد دانه آنها به طريقي به اين نقاط رسيده باشند دانه از هنگاميکه که به وجود ميآيد تا هنگاميکه در خاک مينشيند سفري را طي ميکند.

انتشار دانه ها در اثر ترکيدن ميوه ها

ميوه بسياري از گياهان پس ازآن که دانه هايشان رسيد مي ترکد، و به اين طريق دانه هاي آن ها به اطراف منتشر ميشوند. اما دانه ها فقط از اين طريق نميتوانند منتشر شوند چون تمام نقاط داراي شرايط مناسب براي رشد گياه نيست.

انتشار دانه ها از طريق با د

پچه هاي عزيز ديديم که دانه هايي که در اثر ترکيدن ميوه منشر ميشوند نميتوانند به طور وسيع پراکنده شوند. اما گياهاني هستند که دانه هاي آنها ميتوانند تا صدها کيلومتر همراه باد حرکت کنند و در مناطقدور رشد و توليد مثل کنند.دانه اي ميتواند مسافت زيادي را برود که وزنش کم باشد. به عبارتي بايد ساختماني مثل قاصدک داشته داشته باشد.يعني بايد به طور کلي سبک بوده تا بتواند مدت زيادي در هوا جابجا شود.مثل دانه هاي درختان زبان کنجشگ، کاج، نارون ، افرا، قاصدک و ....
 

انتشار دانه ها با آب

تعدادي از دانه هايي که به کمک باد منتشر ميشوند ميتوانند به وسيله جريان آب نهرها ،جويبارها، و رودخانه ها هم منتقل شوند. بعضي از گياهان که دارا يبال هستند که سطح آنها نسبت به وزنشان زياد است ، به علت همين سبکي ميتوانند با شناور شدن بر روي آب مسافت زيادي را طي کنند اين گياهان مثل افرا،کاج،نارون، زبان گنجشک و ... ميباشند. دانه ي بيشتر گياهاني که در کنار جويبار ها و رودخانه ها رشد ميکنند، قابليت شناور شدن بر روي آب را دارند و بدين طريق به سرزمينهاي ديگر ميرسند و نسل خود را زياد ميکنند.

گياهاني که در ساحل دريا و حاشيه جزيره هاي مختلف رشد ميکنند، دانه هاي خود را پس از رسيدن در ساحل دريا مي اندازند، اين دانه ها کم کم مثلا از طريق جزر و مد به دريا راه يافته، توسط امواج و جريان هاي دريايي مسافت زيادي را طي ميکنند و به سرزمين ها و جزاير ديگر ميرسند و در ساحل آن سرزمين ها و جزاير رشد ميکنند.گياهاني مثل بارهنگ آبي، دانه نارگيل و ... را م

يتوان نام برد.
 

انتشاردانه ها توسط حيوانات

بچه هاي عزيز، تقريبا تمام حيوانات نيز به نحوي در منتشر کردن دانه ها نقش دارند. حلزون ها، کرم هاي خاکي، حتي بعضي از ماهي هاي شيرين، لاک پشتها، تمساح ها و پستانداراني چون خفاش ها نيز به شيوه هاي مختلف در اين امر دخالت دارند.

دانه ي گياهاني که توسط حيوانات انتشار پيدا ميکنند بايد داراي خار، قلاب، چنگک، مو، تيغ و يا ماده ي چسبنده اي باشد که وقتي حيوانات در حين عبور از ميان گياهان مختلف با آنها تماس پيدا ميکنند، به مو و پشم آنها بچسبد، و آن ها نيز با حرکت خود آن دانه ها را به سرزمين هاي ديگر در کيلومتر ها دورتر ببرند. زمانيکه اين حيوانات به استراحت بر روي زمين ميپردازند، اين گونه دانه ها را روي خاک باقي ميگذارند.به اين ترتيب بعضي دانه ها مثل هميشه بهار، بيخ شب بو و .... به مسافت هاي بسيارطولاني در سطح کره ي زمين انتقال مي يابند.

 ما انسانها نيز بارها شده است که وقتي در ميان علفزارها و مکان هاي پر گل و گياه عبور ميکنيم  دانه ها و سنبله هاي گياهان  مختلف به جورابها، شلوار و حتي پيراهنمان چسبيده اند. به اين ترتيب لباس ما گاهي اوقات مانند پوست و پشم جانوران عمل ميکنند.

اما در اين ميان انتشار دانه ها توسط پرندگان نيز صورت ميگيرد. دانه ها کمتر از طريق چسبيدن به پر پرندگان منتشر ميشوند ، پرندگان بيشتر از طريق تغذيه خود، دانه ها را منتشر ميکنند. ساده ترين شکل انتشار دانه توسط پرندگان از طريق افتادن دانه از دهان آنهاست. پرندگان بيشتر در حين حمل دانه ، هنگاميکه ميخواهند آن را به آشيانه خود ببرند به خاطر سنگيني يا به هر دليل ديگردانه از دهان آنها مي افتد. چنانچه اين دانه ها در محل مناسبي بيافتد، رشدکرده و گياه جديدي  را به وجود مي آورد.