رساله حقوق

برخى كه در پژوهش، از مراتب والاى ايمان برخوردارند، مى‏پرسند:چگونه تلاش كنيم تا مؤمن واقعى شويم؟ امام زين العابدين‏عليه السلام در پاسخ‏به سؤال اينان، رساله حقوق را نگاشته كه در آن وظايف و مسئوليّتهاى‏مؤمن در قبال خداوند و مردم مشروحاً باز گفته و در يك كلام ويژگى‏روابط قائم بر پايه‏هاى متوازن و عادلانه را توضيح داده است. آغاز اين‏رساله چنين است:
"بدان، خدايت رحمت كند، كه خداوند را در هر حركتى كه مى‏كنيم و درهر سكونى كه دارى و هر جا كه باشى حقوقى است و نيز در هر اندامى كه‏بچرخانى و يا در هر وسيله‏اى كه بدان كار مى‏كنى حقوقى است، كه برخى ازبرخى بزرگتر است. و بزرگترين حقوقى كه خدا بر تو واجب كرده، حقوقى‏است كه بر خودت مقرر نموده، كه با وجود اعضاى گوناگونت، از سر تا پايت‏را فرا مى‏ گيرد.
پس او حقى را براى ديدگانت و حقى را براى گوشت و حقى را براى‏زبانت و حقى را براى دستت و حقى را براى پايت و حقى را براى شكمت‏وحقى را براى فرجت، بر تو قرار داد. اين اعضاى هفت گانه‏اى است كه كليه‏كارها به وسيله آنها انجام مى‏پذيرد. سپس خداوند عزّوجل، براى كردارت نيزحقوقى قرار داد. براى نماز و روزه و زكات و قربانى كردن وكارهايت حقوقى‏بر تو قرار داد سپس اين حقوق از تو به ديگران رسد كه بر تو حق واجب دارندو واجب ترين اين حقوق بر تو حق پيشوايان توست و سپس حقوق رعيت‏وآنگاه حقوق بستگانت".(1)
امام سخنان خود را در باره اين حقوق و فروع آنها ادامه مى‏دهدورابطه ميان انسان و خلق و خالق را آن چنان كه بايسته و شايسته است‏بيان مى‏كند. و با بررسى رساله حقوق مى‏توان به نتايج زير پى برد:
1 - سخنان امام سجّادعليه السلام متوجّه مؤمنان برگزيده است: كسانى كه‏كمالات را نشر مى‏دهند و در جهت دستيابى بدانها مى‏كوشند. برخى ازحقوق مطرح شده در اين رساله جز واجبات و برخى ديگر كه در اكثريت‏قرار دارند، جزو مستحبات مى‏باشند.
2 - اين رساله و نيز ديگر رساله‏ها و وصايايى كه از ائمه‏عليهم السلام صادرشده كه توسط دانشمند بزرگ "حسن بن على بن شعبه حلبى" در كتاب‏گرانبهاى تحف العقول گرد آمده است، به مثابه دروس ارزشمندى است ازجانب اهل بيت كه به منظور تربيت نمونه‏هاى بر ترو پيشاهنگان مسلمان‏ايراد گشته تا با به كار بستن آنها، الگوى ديگر مردمان قرار گيرند. مامسلمانان و بويژه حوزه‏هاى علميه كه در واقع امتداد خط تربيتى اهل‏بيت‏عليهم السلام هستند، امروزه، با بازگشت به اين رساله‏ها و وصايا، بسيارنيازمنديم!
اگر سازمانها مكتبى و تشكيلات اسلامى به اين ذخاير ايمانى پايبندباشند، از رجوع به بسيارى از فرهنگهاى ناقص و يا التقاطى بى‏نيازمى‏شوند و براى تحريك هواداران و پيروان خود، ديگر نيازى به‏برانگيختن تعصبات وانگيزه‏هاى قبيله‏اى و بت پرستانه كه جز زيان‏ونابودى ارمغان ديگرى براى ما ندارند، بى نياز خواهند بود.
3 - اين رساله توازن شخصيّت ايمانى ما را نگاهبان خواهد بود و ما رااز زياده روى در بعد شريعت و فرو نهادن ابعاد ديگر در امان خواهدداشت. چرا كه ما بايد با به كار بستن برنامه‏هاى مشخص، همچون رساله‏حقوق، گنجايش كافى براى جاى دادن تمام ابعاد شريعت را در خود ايجادكنيم. سخن آخر آنكه: اين رساله، بينش فراگير و ژرف نگرى و باريك‏انديشى قرآنى را كه متناسب با مقام امامت سيد الساجدين‏عليه السلام است،وهيچ فقيه يا دانشمندى بدون اتصال با اين چشمه جوشان، بدان نايل‏نخواهد آمد منعكس مى‏سازد، پس درود خدا بر آن كس كه اين رساله رانوشت و سلام خدا بر آن كس كه به آنچه در اين رساله آمده عمل كند!
----------------------------------------------
1-في رحاب أئمّة اهل البيت، ج‏3، ص‏216.
---------------------------------------
آية الله سيد محمد تقى مدرسى
مترجم: محمد صادق شريعت