شهداء دانش آموز و دانشجو یان انقلابی

حنائی شهید مظلوم آذر 57 مشهدشهدای روزهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی را باید از مظلوم ترین شهدای ادوار مختلف فعالیت‌های ضد استبداد و استعمار در ایران زمین لقب داد. محمد علی حنایی، شهید واقعه چهارده آذر 1357 مشهد از این گروه هست.مقدمه
شهدای روزهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی را باید از مظلوم ترین شهدای ادوار مختلف فعالیت‌های ضد استبداد و استعمار در ایران زمین لقب داد. این افراد از یک سو به دلیل شرایط خاص زمانی وخبری آن ایام و از دیگر سو به دلیل بروز مسلسل‌وار وقایع قابل اهمیت در روزها و ماه‌های پس از انقلاب آن گونه که باید وشاید مورد توجه قرار نگرفتند و حتی اسامی بسیاری از آنها در هیچ جای صفحات تاریخ ثبت نشد. برخی شهدای 17 شهریور سال 57 تهران و شهدای احتمالی حمله به حرم مطهر رضوی در 29 آبان سال 1357 مشهد از این دسته مردان و زنان انقلابی هستند. البته در این بین قهرمانانی نیز هستند که به رغم ثبت نام ایشان در صفحات تاریخ و حتی نحوه شهادت این بزرگان به درستی و در شان و جایگاه خود مورد توجه قرار نگرفتند. محمد علی حنایی، شهید واقعه چهارده آذر 1357 مشهد از این گروه هست. در زیر تاملی به نحوه شهادت این مرد بزرگ می‌کنیم:

روز قبل از واقعه
مشهد پس از واقعه تجاوز نیروهای رژیم پهلوی به ساحت مقدس امام هشتم (ع) و تیراندازی در حرم مطهر رضوی به سوی مردم معترض یک پارچه شور و آتش بود. مردم برای اینکه عنان شهر را از دست فرمانداری نظامی خارج کنند هر روز با هماهنگی مراجع وقت حاضر در مشهد یعنی آیات عظام قمی و شیرازی در چند نقطه مختلف شهر به تظاهرات می‌پرداختند تا وابستگان به رژیم نتوانند قوای خود را در یک نقطه متمرکز کرده و به قلع و قمع مخالفان بپردازند. سکان هدایت معترضان به طور معمول در بخشی از شهر در دست رهبر انقلاب آیت الله خامنه‌ای و شهید هاشمی نژاد و آیت الله طبسی بود و در بخشی دیگر آیت الله سید کاظم مرعشی و آیت الله مروارید و تنی چند دیگر از روحانیون مبارز آن را هدایت می‌کردند. مرحوم استاد محمد تقی شریعتی و طاهر احمدزاده نیز وظیفه هماهنگی قشر روشنفکر و دانشگاهی جامعه را با سایر اقشار داشتند. عصر سوم محرم در جلسه برگزار شده در منزل آیت الله شیرازی که محل اصلی تجمع نیروهای انقلابی مشهد محسوب می‌شد، افراد حاضر در خط مقدم مبارزه با رژیم تصمیم گرفتند فردای آن روز یعنی 14 آذر ، دو راهپیمایی مختلف در دو نقطه شهر برگزار شود. نخست در ساعات پیش از ظهر جمعی از مردم با هدایت آیت الله مرعشی در مسیر خیابان 17شهریور کنونی، چهارراه عنصری، فلکه آب و حرم مطهر راهپیمایی کنند و پس از نماز ظهر نیز گروهی دیگر به عنوان همبستگی با اعتصاب کارکنان شرکت نفت از چهارراه شهدا تا خیابان آبکوه و مقابل شرکت نفت تظاهرات کرده و در آن مکان به سخنرانی آیت الله واعظ طبسی و استاد طاهر احمدزاده گوش فرا دهند. (1)

روز واقعه
صبح روز 14آذر بر اساس برنامه تنظیم شده و اعلام عمومی شده در روز قبل تعدادی از مبارزان در حالی که آیت الله سید کاظم مرعشی در پیشاپیش آنان حرکت می‌کرد به راهپیمایی آرام در مسیر خیابان 17 شهریور به سمت چهارراه عنصری و سپس فلکه بیت المقدس و حرم مطهر رضوی پرداختند اما این حرکت آرام تنها تا چهارراه عنصری ادامه پیدا کرد.در این مکان نیروهای ویژه ارتش به رهبری سرهنگ حسین معین طباطبایی در برابر مردم قرار گرفت. معین طباطبایی ابتدا با استفاده از بلندگو از مردم خواست تا متفرق شوند و سپس دستور پرتاب گاز اشک‌آور و تیراندازی هوایی داد. این حرکت هرچند برای دقایقی چند نظم راهپیمایی را به هم ریخت اما باعث شد تا جمعیتی که تا پیش از آن به دادن شعارهایی مسالمت آمیز مبادرت می‌کردند و تنها خواستار آزادی زندانیان و احیای قانون اساسی در کشور بودند، ضمن اجتماع مجدد به دادن شعارهایی علیه رژیم پهلوی مبادرت کنند. رمضانعلی شاکری نویسنده کتاب «انقلاب اسلامی و مردم مشهد از آغاز تا استقرار جمهوری اسلامی» که خود از حاضران در صحنه بوده، این دقایق را این گونه روایت کرده است:« تجمع مردم توام با فریاد و شعار، سرهنگ حسین معین طباطبایی فرمانده تانک را وادار ساخت که دستور تیراندازی به سوی مردم دهد و چون سربازی از اجرای فرمان امتناع کرد،به سرعت خودش پشت مسلسل قرار گرفت، ابتدا سرباز را هدف قرار داده که در دم آن سرباز به خاک افتاد .»(2)

نحوه شهادت
وی درباره نحوه شهادت محمدعلی حنایی نیز در این درگیری آورده است:« تعداد زیادی از مردم نیز مجروح شدند و یک نفر به نام محمد علی حنائی بر اثر اصابت گلوله مغزش متلاشی گردید که بلافاصله شهید شد.»(3)
شهادت حنائی در چهارراه عنصری نه تنها باعث ایجاد ترس در مردم و دست کشیدن آنها از مبارزه نشد بلکه پیکر این شهید خود وسیله ای برای مردم شد تا تظاهرات را گسترش داده و به صراحت بیشتری علیه رژیم شعار دهند. مردم با دادن شعار: «دروازه تمدن، با قتل‌عام مردم» پیکر شهید را روی دست گرفتند(4) و به راهپیمایی پرداختند. شاکری در کتاب خود در این باره آورده است:« در این موقع صدای تکبیر مردم فضا را تکان می داد.ازدحام و خروش مردم به قدری زیاد بود که نظامیان ناگزیر شدند تانک ها را از معرکه خارج سازند. مردم جنازه شهید حنائی را برداشته و با دادن این شعار " دروازه تمدن، با قتل‌عام مردم" و شعار های مهیج دیگر به طرف خیابان تهران راه افتادند و راهی منزل آیت الله قمی و منزل آیت الله شیرازی شدند.»(5)
وی می افزاید:«در این مکان‌ها گروه‌های دیگری به آنان پیوستند و با حمل جنازه به طرف میدان شهداء که نیروهای نظامی در آنجا متمرکز بودند،حرکت کردند و با دادن شعار به تظاهرات پرداختند.»(6)

تظاهرات خودجوش
بر اساس اسناد موجود در این تظاهرات درگیری مجددی به وجود نیامد و ماموران بر اساس دستور رسیده از فرمانداری نظامی و به منظور فروکش کردن خشم مردم هیچ واکنشی از خود نشان ندادند و بدین گونه با رسیدن ساعت اذان ایبن تجمع به پایان رسید. البته بر اساس اسناد موجود این تنها حرکت اعتراضی به شهادت محمد علی حنائی نبود زیرا در روز هفتم آن شهید نیز که مقارن با 23 آذر و فاجعه حمله به بیمارستان امام رضا(ع) بود همایشی بزرگ برای گرامیداشت وی برگزارشد. در این همایش بر اساس آنچه در کتاب «تقویم تاریخ خراسان از مشروطیت تا انقلاب اسلامی» ثبت شده حدود 40هزار نفر پس از تجمع در مدرسه نواب به سمت بهشت رضا حرکت کردند. آنان پس از زیارت قبر شهید حنائی حرکت خود را به سوی فریمان ادامه دادند و این تجمع با سخنرانی حجت الاسلام موسوی خراسانی در این شهر به پایان رسید.(7)

خیابان شهید حنائی
نام شهید حنائی پس از آن در بین وقایع مختلف انقلاب اسلامی گم شد و تنها در جریان دادگاه سرهنگ حسین معین طباطبایی در دی ماه سال 58 چندباری عنوان شد. دادگاهی که منجر به صدور اعدام برای این سرهنگ رژیم پهلوی شد. پس از آن تا سال گذشته که استاندار وقت خراسان دیداری با بازماندگان این شهید داشت و پس از آن نیز شورای اسلامی سوم شهر مشهد خیابان دانش شرقی را بر اساس خواسته این خانواده به نام شهید حنائی مزین کرد، دیگر از این شهید والامقام نامی برده نشد.