در مقاله قبلي درباره شیوه های تبلیغ حضرت امام صادق (ع) صحبت كرديم در اين مجال نگاهي كوتاه داريم به ساير شيوه هاي تبليغي آن حضرت.

نهی از منکر با محبت

امام صادق (علیه السلام) شنیده بودند که از مسلمانان مردی به نام «شقرانی‏» شراب خورده است و به دنبال فرصتی بودند که نهی از منکر کنند . روزی او برای دریافت‏سهمی از بیت المال نزد حضرت آمد . حضرت ضمن این که سهمی از بیت المال به او دادند با لحنی ملاطفت آمیز فرمودند: کار خوب از هر کسی خوب است، ولی از تو به واسطه آشنایی که با ما داری و آزاد شده پیامبر هستی زیباتر است . و کار بد از هر کسی بد است، و از تو به خاطر همین انتساب زشت‏تر و قبیح‏تر است .
شقرانی با شنیدن این جمله دانست که امام از شراب خواری او آگاه بوده و در عین حال به او محبت کرده است . نادم گشت و در درونش تحولی ایجاد شد . (10)
آری، توجه به کمالات، موقعیت و شخصیت افراد یکی از عوامل بازدارنده از منکرات و کارهای زشت است .

اختصار در سخن

از ویژگی‏های تمام معصومین اختصار در سخن و خطابه و پرهیز از سخنان زاید بوده است . امام صادق (علیه السلام) می‏فرماید:
«ثلاثة فیهن البلاغة التقرب من معنی البغیة و التعبد من حشو الکلام و الدلالة بالقلیل علی الکثیر» (11) سه چیز از بلاغت است: استفاده از رساترین عبارات برای رسانیدن مطالب به مخاطبان و دوری از سخنان زاید و بیهوده که شنونده را خسته می‏کند و استفاده از جملات کوتاه و پر معنا .
ترغیب به نشر فرهنگ اهل بیت(سلام الله علیهم)
حضرت به شیعیان توصیه و سفارش می‏کردند که به زیارت یکدیگر بروید، که این دید و بازدیدها دل‏هایتان را زنده می‏دارد . و احادیث و سخنان ما را به یکدیگر نقل کنید، که سخنان و احادیث ما، شما را به یکدیگر پیوند می‏دهد و بهره‏گیری از آنها هدایتتان می‏کند و نجاتتان می‏بخشد .
اما اگر آنها را ترک کنید گمراه شده و هلاک می‏گردید . پس به احادیث و سخنان ما توجه نمائید که من نجات شما را با عمل به آنها تضمین می‏کنم . (12)

توجه به جوانان

یکی از شیوه‏های دیگر تبلیغی حضرت دعوت به دانش اندوزی و کسب معارف دینی بود . حضرت اصحاب و شاگردانش را به دانش‏اندوزی و کسب معارف تشویق می‏نمود و می‏فرمودند:
«لست احب ان اری الشاب منکم الا غادیا فی حالین اما عالما او متعلما» (13) دوست ندارم یکی از شما جوانان را جز در یکی از دو حال ببینم: یا دانشمند و عالم باشید و یا متعلم و دانشجو . و بدین گونه به جوانان بهای بیشتری در مسائل تبلیغی می‏دادند .

یکی از دانشمندان مسیحی درباره حضرت می‏گوید: امام صادق (علیه السلام) سرمنشا مجموعه ابتکارات و افکار و روش‏های جدید است .

توجه به ظرفیت افراد

امام صادق (علیه السلام) شخصی را برای ماموریتی به منطقه‏ای فرستاد . او در گزارش خود به امام از مردم منطقه به شدت انتقاد کرد . امام فرمود: ای سراج، ایمان ده درجه دارد . بعضی یک درجه ایمان دارند و بعضی دو درجه . بعضی هم هفت تا ده درجه . نباید کسانی که ایمان کامل‏تری دارند از دیگران بیش از ظرفیت آنها توقع داشته باشند . (14)

تبلیغ پنهانی

امام صادق (علیه السلام) در میان امامان معصوم، تنها امامی بود که با دو حکومت مروانی و عباسی معاصر بود . دو حکومت و قدرتی که عملا با شریعت اسلام و بنیانگذار آن به نبرد برخاسته بودند و در این راستا بدعت گذاران و مذهب سازان گوناگونی هم پدید آورده بودند . حضرت که نظاره‏گر این شبهه‏افکنی‏ها و تبلیغات ضددینی بودند، بهترین راه را در نشر فرهنگ اسلامی در پرتو تقیه (تلاش پنهانی) دیدند . و بدین گونه توانستند خدمات بسیاری را در بعد فرهنگی به عالم تشیع بنمایند . (15)
حضرت به اصحاب خود نیز سفارش می‏کردند که مخفیانه عمل کنند و در هر عملی که انجام می‏دهند توجه کامل داشته باشند که مخالفان و دشمنانشان متوجه آنان نشوند و می‏فرمودند: مبلغان خاموش ما باشید .

نوآوری

یکی از روش‏های تبلیغی حضرت نوآوری بود . یکی از دانشمندان مسیحی درباره حضرت می‏گوید: امام صادق (علیه السلام) سرمنشا مجموعه ابتکارات و افکار و روش‏های جدید است . (16)
نویسنده کتاب «مغز متفکر شیعه‏» می‏نویسد: امام صادق (علیه السلام) شخصیتی است که مذهب شیعه را از خطر نابودی نجات داد . او بود که نخستین بار نظریه «بطلمیوس‏» در موضوع مرکزیت کره زمین و گردش خورشید به دور آن را مورد انتقاد قرار داد و مرکزیت‏خورشید را مطرح ساخت او نخستین کسی بود که عقیده عناصر چهارگانه آب، آتش، خاک، هوا را مطرح ساخت . او نخستین پایه‏گذار عرفان در اسلام بود . او پدید آورنده فرهنگ جامع شیعه بود . او پایه‏گذار تئوری حرکت تمام موجودات و ده‏ها نظریه جدید علمی بود که تفصیل آن را در همان کتاب باید مطالعه نمود. (17)

تبلیغ در حساس ترین لحظه‏ها

«ابوبصیر» می‏گوید: امام صادق (علیه السلام) در آخرین لحظه‏های عمرش فرمود: همه اقوام و خویشان مرا خبر کنید .
همین که همه بستگانش را خبر کردیم و همه در خانه حضرت جمع شدند، حضرت فرمود: شفاعت ما هرگز نصیب کسی که نماز را سبک می‏شمارد نخواهد شد . (18)
امام صادق (علیه السلام) با تدوین فقه و حدیث و نشر معارف اهل‏بیت، تشیع را آسیب ناپذیر ساخت و سهم ایشان چنان بزرگ است که مذهب شیعه را «مذهب جعفری‏» نامیدند .
«علامه طباطبایی‏» می‏گوید: احادیثی که از امام صادق (علیه السلام) و امام باقر (علیه السلام) نقل شده، از مجموع احادیثی که از پیامبر و ده امام بزرگوار ضبط شده بیشتر می‏باشد . (19) و به دلیل همین رهبری مذهبی و فکری و علمی سیاسی دستگاه خلافت‏سخت نگران بود .
به همین جهت هر از چند گاهی، به بهانه‏ای امام را به عراق احضار کرده و نقشه قتل ایشان را می‏کشیدند که هر بار به نحوی خطر از وجود مقدس امام برطرف می‏گردید . ولی سرانجام، دستگاه خلافت در شوال سال 1418 امام را مسموم و به شهادت رسانید .

پی‏نوشت‏ها:
1.احزاب، آیه 39 .
2.مناقب ابن حلیفه، ج‏1، ص‏173، تذکرة الحفاظ، ج‏1، ص‏157، دور نمایی از زندگانی امام جعفر صادق، عقیقی بخشایشی .
3.رجال نجاشی ، ص‏40: «لقد ادرکت فی هذا المسجد تسعماة شیخ کل یقول حدثنی جعفر بن محمد» .
4.زندگانی امام جعفر صادق، بخشایشی، ص‏19 .
5.صفحاتی از زندگانی امام جعفر صادق ، محمد حسین مظفر، نشر قلم، ص‏281، بیست گفتار شهید مطهری، ص‏157 .
6.میزان الحکمه، ج‏1، ص‏255 .
7. بحارالانوار، ج‏70، ص‏303 .
8.انوارالبهیه، ص‏194 .
9.کافی، ج‏2، ص‏209، بحارالانوار، ج‏47، ص‏58 .
10.بحارالانوار، ج‏47، ص‏349 .
11.تحت العقول ، ص‏330 .
12.کافی، ج‏2، ص‏186 .
13.بحارالانوار، ج‏1، ص‏170 .
14.ره توشه راهیان نور، ویژه محرم 1419 .
15.بر امام صادق چه گذشت، سید محمد حسن موسوی کاشانی، ص‏103 .
16.مغز متفکر شیعه، ص‏59 .
17.دورنمایی از زندگانی امام صادق، عقیقی بخشایشی، ص‏75،
18.بحارالانوار، ج‏11، ص‏105 .
19. شیعه در اسلام، علامه طباطبایی، ص‏140 .

 نويسنده:حجت الاسلام محمود اکبری