صنایع دستی ایران

پیشینه قلابدوزی در ایران به سال ۵۵۰ پیش از میلاد می‌رسد و باستان‌شناسان در منطقه لولان نمونه‌هایی از قلاب‌دوزی و ملیله‌دوزی یافته‌اند. قلاب دوزی به سه روش اجرا می‌شود: قلاب‌دوزی ساده، قلاب‌دوزی برجسته و قلاب‌دوزی معرق. قلاب‌دوزی معرق زیباتر و پرکارتر است؛ در این روش ماهوت رنگی را در شکل‌های موردنظر بریده و بر زمینه کار، روی گلبرگها و برگ‌ها قرار می‌دهند و دور آن‌ها را با کمک قلاب به پارچه زمینه متصل می‌کنند.

قلاب مورد استفاده برای قلاب‌دوزی فلزی است و نوک آن برخلاف قلاب‌های معمولی انحنا ندارد و تیز است. یک بریدگی مورب نیز در ۵ میلی‌متری نوک قلاب وجود دارد. جَریده ابزار دیگر قلاب‌دوزی است و مانند گیره، یک قسمت از پارچه را در دهانه آن قرار می‌دهند و به کمک زانو آن را به هم فشار می‌دهند تا پارچه خارج شود. سپس سر نخ رنگی را گره می‌زنند و قلاب را از روی پارچه به درون فرو می‌کنند و گره را در شیار مورب قلاب گیر می‌دهند و قلاب را از پارچه بیرون می‌کشند. به این ترتیب از نخ یک نیم‌دایره درست می‌شود. این کار را آنقدر تکرار می‌کنند تا خطوط طرح به شکل زنجیروار دوخته شود.

پارچه زمینه برای قلاب دوزی معمولاً ماهوت مرغوب به رنگ‌های سیاه، آبی تیره، زرشکی، قرمز تند و قهوه‌ای است. جنس نخ‌ها نیز ابریشم طبیعی و تابیده در رنگ‌های مختلف است.
از کارهای قلابدوزی برای رومیزی، رویه کرسی، جاقرآنی و … استفاده می‌شود.

شیوه ی كار قلابدوزان به این صورت است كه ابتدا روی یك چهارپایه ی كوتاه، نشسته و یك قسمت از پارچه را در لای دهانه ی جریده قرار داده و به كمك زانوانشان آن را به هم می فشرند تا پارچه خارج نشود آنگاه یك سرنخ را گره زده و در حالیكه قلاب را از روی پارچه به داخل فرو برده اند گره را در شیار قلاب استوار نموده و آنرا از پارچه بیرون می كشند و در شرایطی كه نخ خارج شده از پارچه حالت یك نیم دایره را به خود گرفته در فاصله یی معین، مجددا قلاب را به داخل پارچه فرو برده و نخ را بر روی شیار قلاب استوار كرده و قلاب را از پارچه خارج می نمایند.
به این ترتیب نیم دایره ی قبلی سفت شده و بر روی كار می نشیند، در حالیكه نیم دایره ی جدید ی كه به وجود آمده به صنعتگر امكان میدهد تا مجددا قلاب را به داخل پارچه فرو برد و با تكرار این حالت است كه نقشی زنجیره یی بر پارچه می نشیند.
از قلاب دوزی در حال حاضر برای تزئین سجاده، جا قرآنی، لبه پرده، رو میزی، رویه كوسن، لبه یقه، دامن پیش سینه ی لباسهای زنانه، رئیه ی دمپایی های زنانه، كلاهك آباژور – سقف آویزهای پارچه یی و … استفاده به عمل می آید.