اوضاع امام علی النقی الهادی(ع) پس از انتقال به سامراء
امام هادي(ع)، تحت نظر در سامراء
پرسش : وضعيت زندگي امام هادي(علیه السلام) پس از انتقال به سامراء چگونه بود؟
پاسخ : امام در اين شهر ظاهراً آزاد بود ولى در حقيقت همانند يك زندانى به سر مى برد، زيرا
موقعيت محل طورى بود كه امام همواره تحت نظر بود و رفت و آمدها و ملاقاتهاى حضرت توسط
مأموران خليفه كنترل مى گرديد.
«يزداد»، طبيب مسيحى و شاگرد «بختيشوع»، با اشاره به انتقال اجبارى امام به سامرّاء مى
گفت: اگر شخصى علم غيب مى داند، تنها اوست. او را به اينجا آورده اند تا از گرايش مردم به
سوى او جلوگيرى كنند، زيرا با وجود وى حكومت خود را در خطر مى بينند. (1)
ترس و وحشت متوكل از نفوذ معنوى امام در ميان مردم را مى توان از انتخاب محل سكونت حضرت
فهميد.
بارى متوكل با همه اين مراقبتها باز هم وجود حضرت را براى حكومت خود خطرى جدى مى
دانست و مى ترسيد ياران و پيروان امام مخفيانه با او تماس گرفته براى قيام و شورش نقشهاى
طرح كنند و براى زمينه سازى جهت اين كار، پول و سلاح جمع آورى كرده افرادى را آموزش دهند.
اطرافيان خليفه هم گاهى او را از احتمال شورش امام و يارانش بر حذر مى داشتند. لذا متوكل
هر چند وقت يك بار دستور مى داد خانه امام به دقت مورد بازرسى قرار گيرد، و با آنكه مأموران هر
بار با دست خالى بر مى گشتند، اما او باز نگران بود و احساس خطر مى كرد.
متوكل كينه عجيبى از امام در دل داشت و همواره در صدد آزار و اذيّت آن حضرت بود و با آنكه امام
در سامرّاء در حقيقت همانند يك زندانى به سر مى برد، با اين حال پس از احضار امام از مدينه به
سامرّاء دستور داد مدتى حضرت را زندانى كنند.
«صقر بن ابى دلف» مى گويد: هنگامى كه امام هادى(علیه السلام) را به سامرّاء آوردند، رفتم تا
از حال او جويا شوم. «زرّافى» دربان متوكل مرا ديد و دستور داد وارد شوم. وارد شدم. پرسيد:
براى چه كار آمده اى؟
گفتم: خير است.
گفت: بنشين! نشستم، ولى هراسان شدم و سخت در انديشه فرو رفتم و با خود گفتم: اشتباه
كردم (كه به چنين كار خطرناكى اقدام كردم و براى ديدار امام آمدم).
«زرافى» كار مردم را انجام داد و آنها را مرخص كرد و چون خلوت شد، گفت چه كار دارى و براى
چه آمده اى؟
گفتم: براى كار خيرى.
گفت: گويا آمده اى از حال مولاى خود خبر بگيرى، گفتم: مولاى من كيست؟ مولاى من خليفه
است!
گفت: ساكت شو، مولاى تو بر حق است، نترس كه من نيز بر اعتقاد تو هستم و او را امام مى
دانم.
من خدا را سپاس گفتم. آنگاه گفت: آيا مى خواهى او را ببينى؟ گفتم: آرى.
گفت: قدرى بنشين تا پستچى (نامه رسان) بيرون رود. چون وى بيرون رفت، با اشاره به من، به
غلامش گفت: اين را به اتاقى كه آن علوى در آن زندانى است، ببر و نزد او واگذار و برگرد.
چون به خدمت امام رسيدم، حضرت را ديدم روى حصيرى نشسته و در برابرش قبر حفر شده اى
قرار دارد، سلام كردم. فرمود: بنشين! نشستم! پرسيد: براى چه آمده اى؟
عرض كردم: آمده ام از حال شما خبرى بگيرم. در اين هنگام بر قبر نظر كردم و گريستم. فرمود:
گريان مباش كه در اين گرفتارى آسيبى به من نمى رسد.
من خدا را سپاس گفتم. آنگاه از معناى حديثى پرسيدم، امام جواب گفت، و پس از جواب، فرمود:
مرا واگذار و بيرون رو كه بر تو ايمن نيستم و بيم آن است كه آزارى به تو برسانند. (2)
اين حادثه از يك سو خشونت و شدت عمل متوكل را در مورد امام هادى مى رساند و از سوى ديگر
بيانگر ميزان نفوذ امام در ميان درباريان و مأموران ويژه خليفه است.
متوكل در آخرين روزهاى عمرش به پيشكار خود، «سعيد بن حاجب»، دستور داد امام را به قتل
برساند، ولى حضرت فرمود: بيش از دو روز نمى گذرد كه متوكل كشته مى شود، و همين جور
هم شد! (3)
نقل شده است که از امام هادى نزد متوكل سعايت كردند كه در منزل او اسلحه و نوشته ها و
اشياى ديگرى است كه از شيعيان او در قم به او رسيده و او عزم شورش بر ضدّ دولت را دارد.
متوكل گروهى را به منزل آن حضرت فرستاد و آنان شبانه به خانه امام هجوم بردند، ولى چيزى به
دست نياوردند، آنگاه امام را در اطاقى تنها ديدند كه در به روى خود بسته و جامه پشمين بر تن
دارد و بر زمينى مفروش از شن و ماسه نشسته و به عبادت خدا و تلاوت قرآن مشغول است.
امام را با همان حال نزد متوكل بردند و به او گفتند: در خانه اش چيزى نيافتيم و او را رو به قبله
ديديم كه قرآن مى خواند.
متوكل چون امام را ديد، عظمت و هيبت امام او را فرا گرفت و بى اختيار حضرت را احترام كرد و در
كنار خود نشاند و جام شرابى را كه در دست داشت به آن حضرت تعارف كرد! امام سوگند ياد كرد
و گفت: گوشت و خون من با چنين چيزى آميخته نشده است، مرا معاف دار! او دست برداشت و
گفت: شعرى بخوان!
امام فرمود: من شعر كم از بردارم.
گفت: بايد بخوانى؟
امام اشعارى خواند كه ترجمه آن چنين است:
(زمامدارن جهانخوار و مقتدر) بر قله كوهسارها شب را به روز آوردند در حالى كه مردان نيرومند از
آنان پاسدارى مى كردند، ولى قله ها نتوانستند آنان را (از خطر مرگ) برهانند.
آنان پس از مدتها عزت از جايگاههاى امن به زير كشيده شدند و در گودالها (گورها) جايشان دادند؛
چه منزل و آرامگاه ناپسندى!
پس از آنكه به خاك سپرده شدند، فرياد گرى فرياد برآورد: كجاست آن دست بندها و تاجها و
لباسهاى فاخر؟
كجاست آن چهره هاى در ناز و نعمت پرورش يافته كه به احترامشان پرده ها مى آويختند (بارگاه و
پرده و دربان داشتند)؟
گور به جاى آنان پاسخ داد: اكنون كرمها بر سر خوردن آن چهره ها با هم مى ستيزند!
آنان مدت درازى در دنيا خوردند و آشاميدند؛ ولى امروز آنان كه خورنده همه چيز بودند، خود خوراك
حشرات و كرمهاى گور شده اند!
چه خانه هايى ساختند تا آنان را از گزند روزگار حفظ كند، ولى سرانجام پس از مدتى، اين خانه
ها و خانواده ها را ترك گفته به خانه گور شتافتند!
چه اموال و ذخائرى انبار كردند، ولى همه آنها را ترك گفته رفتند و آنها را براى دشمنان خود وا
گذاشتند!
خانه ها و كاخهاى آباد آنان به ويرانه ها تبديل شد و ساكنان آنها به سوى گورهاى تاريك
شتافتند!. (4)
تأثير كلام امام چندان بود كه متوكل به سختى گريست، چنانكه ريششتر شد. ديگر مجلسيان نيز
گريستند. متوكل دستور داد بساط شراب را جمع كنند و چهار هزار درهم به امام تقديم كرد و آن
حضرت را با احترام به منزل بازگرداند! (5)، (6)
(1). مجلسى، بحار الأنوار، الطبعه الثانيه، تهران، المكتبه الاسلاميه، 1395 ه . ق، ج 50، ص 161
.
(2). مجلسى، بحارالأنوار، تهران، المكتبه الاسلاميه، 1395 ه . ق، ج 50، ص 194؛ امام على بن
محمد الهادى، مؤسسه در راه حق، ص 16.
(3). على بن عيسى الاربلى، كشف الغمّه، تبريز، مكتبه بنى هاشمى، 1381 ه . ق ج 3، ص
184.
(4). با توا على قُلل الجبال تحر سهم غلب الرجال فما اغتنهم القلل
واستنزلوا بعد عزّ عن معاقلهم فاودعوا حفراً يابئس ما نزلوا
ناداهم صارخ من بعدما قبروا اين الأساور والتيجان والحلل؟
اين الوجوه التى كانت منعمه من دونها تضرب الأستار والكلل؟
فافصح القبر عنهم حين سأ لهم تلك الوجوه عليها الدود يقتتل
قد طالما اكلوا دهراً و ما شربوا فاصبحوا بعد طول الأكل قد أكلوا
وطالما عمّروا دوراً لتحصنهم فخلفوها على الأعداد وارتحلوا
اضحت منازلهم قفراً معطّله و ساكنوها الى الاجداث قد رحلوا.
(5). مسعودى، مروج الذهب، بيروت، دارلأندلس، ج 4، ص 11؛ شبلنجى، نورالأبصار، قاهره، مكتبه
المشهد الحسينى، ص 166 سبط ابن الجوزى، تذكره الخواص، نجف، المطبعه الحيدريه، 1383 ه .
ق، ص 361؛ ابن خلكان، وفيات الأعيان، تحقيق، دكتر احسان عباس، قم منشورات شريف رضى،
1364 ه . ش، ج 3، ص 272؛ قلقشندى، مآثر الأنافه فى معالم الخلافه، الطبعه الثانيه مطبعه
حكومه الكويت ج 1، ص 232. در منابع تاريخى در تعداد ادبيات و جملات آن اندكى تفاوت وجود دارند
.
(6). گرد آوري از کتاب: سيره پيشوايان، مهدي پيشوائي، ص 582 الي 587.
