دو ديدگاه درباره دنيا و آخرت
متن حديث:
عَنْ نافِع عَنِ ابْنِ عُمَرَ قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله(صلى الله عليه وآله وسلم) يَقُولُ: اَيُّهَا النّاسُ، هذِه دارُ تَرَح لا دارُ فَرَح، دارُ الْتِواء لا دارُ اسْتِواء، فَمَنْ عَرَفَها لَمْ يَفْرَحْ لِرَجاء وَ لَمْ يَحْزُنْ لِشَقاء. اَلا وَ اِنَّ اللهَ خَلَقَ الدُّنْيا دارَ بَلْوى وَ الاْخِرَةَ دارَ عُقْبى، فَجَعَلَ بَلْوَى الدُّنيا لِثَوابِ الاْخِرَةِ سَبَباً... .(1)
ترجمه حديث:
نافع از ابن عمر نقل مى كند كه گفت: شنيدم رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمود: اى مردم! دنيا خانه غم و اندوه است نه خانه شادى و خنده; و منزلى است كه با پيچيدگى و سختى آميخته است، دنيا خانه اى نيست كه همه چيزش هموار و صاف باشد.
پس كسى كه ماهيّت آن را شناخت نه با كاميابى ها و پيروزى هايش خوشحال مى شود و نه با شكست هايش ناراحت و غمگين. بدانيد خداوند دنيا را جاى بلا و آزمايش و آخرت را جاى پايان كار آفريده است; و از اين رو، سختى و بلاى دنيا را سبب ثواب و پاداش آخرت قرار داده است.
شرح حديث:
در اين حديث دو ديدگاه در مورد دنيا و آخرت بيان شده است:
1- دنيا، خانه غم و اندوه و خانه پيچيدگى است، نه منزلى كه همه چيزش صاف و هموار باشد.(2) در واقع اين واقعيّتى است كه در مشاهدات عينى خودمان آن را مى بينيم. با چشم خود مى بينيم كه همه چيز در حال زوال و تغيير است و چيزى در اين دنيا، بقا و دوام ندارد. از نظر علمى هم ثابت شده است كه دنيا رو به فرسودگى مى رود و خورشيد با اين عظمت روزى خاموش مى شود، همان گونه كه قرآن مى فرمايد: «اِذَا الشَّمْسُ كُورَّتْ».(3) تمام عالم هستى روز به روز در حالى پوسيدگى و فرسايش است همان چيزى كه امروز آن را انتروپى; يعنى، كهولت، فرسودگى و پوسيدگى مى نامند.
بنابراين، نبايد اين دنيا را، خانه شادى دانست. اگر ما ماهيّت دنيا را بدين گونه شناختيم هرگز با پيروزى ها خوشحال و با شكست ها غمگين نمى شويم. اين ديد صحيح، نتيجه جهان بينى مسلمان نسبت به دنياست كه در حقيقت معناى همان آيه «لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لاتَفْرَحُوا بِما آتيكُم»(4) است. مى دانيم كه آفتاب هر روز طلوع مى كند بنابراين نه از طلوعش ناراحت مى شويم و نه از غروبش، اگر انسان باور داشته باشد كه دنيا ناپايدار است، دو اثر تربيتى در وجود انسان مى گذارد، همان گونه كه على(عليه السلام) در نهج البلاغه، مى فرمايد: تمام زهد در اين جمله خلاصه شده است: «اَلزُّهْدُ كُلُّهُ بَيْنَ كَلِمَتَيْنِ مِنَ الْقُرْآنِ قالَ اللهُ سُبْحانَهُ:لِكَيْلا تَاْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتيكُم; تمام «زهد و وارستگى» در دو جمله قرآن خلاصه شده است: بر آنچه از دست شما رفته تأسّف نخوريد و بر آنچه خداوند به شما داده (بيش از اندازه) شادمان نگرديد»(5). زهد; يعنى، وارستگى، آزادى از قيد و بند عالم مادى.
2- ديدگاه دوّم نسبت به دنيا ادامه فرمايش حضرت(صلى الله عليه وآله وسلم) است كه فرمود: دنيا دار بلواست; يعنى، دنيا جاى آمادگى و به منزله جنين براى آخرت است، چون جنين در رحم، كامل شده و آماده توّلد مى شود. خلاصه دنيا مدرسه است. اگر دوران جنينى را خوب بگذراند، بعد از تولّد، از نعمت هاى آن عالم خوب استفاده مى كند، امّا اگر جنين ناقص متولّد شد، جز رنج و درد نصيبى ديگر نخواهد برد و راه بازگشتى هم ندارد.
