فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ ۖ
فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ ۚ
إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ
آیه 159، سوره ی مبارکه ی آل عمران
اى پيامبر، به سبب لطف و رحمت خدا بود كه با آنان نرمخويى و مهربانى كردى، و اگر درشتخوى و سختدل بودى، قطعاً از گرد تو پراكنده شده بودند. پس اكنون هم از خطاهايشان درگذر و از خدا برايشان آمرزش بخواه و در تدبير امور با آنان مشورت كن، و چون بر كارى تصميم گرفتى، بر خدا توكل كن كه خداوند توكل كنندگان را دوست مى دارد و آنان را يارى مى كند.
نکته ها:
- گرچه محتوای آیه یک سری دستورات کلی است، لیکن نزول آیه در باره ی جنگ احد است. زیرا مسلمانانی که در جنگ احد فرار کرده، شکست خورده بودند، در آتش افسوس و ندامت و پشیمانی می سوختند. آنان اطراف پیامبر را گرفته و عذرخواهی می کردند، خداوند نیز با این آیه دستور عفو عمومی صادر نمود.
- کلمه ی «شور» در اصل به معنی مکیدن شیره ی گل ها توسط زنبور است. در مشورت کردن نیز انسان بهترین نظریه ها را جذب می کند. مولوی می گوید:
کاین خرد ها چون مصابیح، انور است بیست مصباح، از یکی روشن تر است
پیام ها:
1 - نرمش با مردم، یک هدیه ی الهی است.(فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ)
2 - افراد خشن و سختگیر نمی توانند مردم داری کنند.(لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ)
3 - نظام حکومتی اسلام، بر مبنای محبت و ارتباط تنگاتنگ با مردم است.(حَوْلِكَ)
4 - رهبری و مدیریت صحیح، با عفو و عطوفت همراه است.(فَاعْفُ عَنْهُمْ)
5 - خطاکارانِ پشیمان و گنهکارانِ شرمنده را بپذیرید و جذب کنید.(فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ)
6 - ارزش مشورت را با ناکامی های موسمی نادیده نگیرید.(هرچند نتیجه ی مشورت در جنگ احد، مبنی بر مبارزه در بیرون شهر، به شکست انجامید، ولی این قبیل موارد نباید ما را از اصل مشورت و فواید آن باز دارد.)(و شَاوِرْهُمْ)
7 - پیامبر وظیفه داشت با مردم حتّی آنان که در گذشته لغزش داشته اند نیز مشورت کند.(و شَاوِرْهُمْ)
8 - ظلمی را که به تو کردند، عفو کن، (فَاعْفُ عَنْهُمْ)؛ برای گناهی که نسبت به خدا مرتکب شدند، طلب آمرزش کن، (وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ)؛ در مسائل سیاسی اجتماعی، آنان را طرف مشورت خود قرار ده.(و شَاوِرْهُمْ)
9 - استغفار پیامبر درباره ی امتش، به دستور خداست. پس مورد قبول نیز هست.(وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ)
1 0- مشورت کردن، منافاتی با حاکمیت واحد و قاطعیت ندارد.(و شَاوِرْهُمْ ... فَإِذَا عَزَمْتَ)
11- در کنار فکر و مشورت، توکل بر خدا فراموش نشود.(فَتَوَكَّلْ)
12- ابتدا مشورت و سپس توکل، راه چاره ی کارهاست، خواه به نتیجه برسیم یا نرسیم.
(شَاوِرْهُمْ ... فَتَوَكَّلْ ... إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ)
تفسیر نور
