اهل بيت چه كساني هستند؟

از جمله آياتی که در آن تعبير "اهل بيت" آمده است آيه مباهله است كه در برابر مسيحيان كه حاضر نبودند سخن رسول خدا  صلي الله عليه و آله  را بپذيرند، خداوند به پيامبر اسلام مي­فرمايد: «به او بگو، بياييد، ما فرزندانمان را و شما فرزندانتان را، ما زنان خود و شما زنانتان را، و ما خودمان و شما خودتان را فرا خوانيد، سپس با هم مباهله كنيم و لعنت خداوند را بر دروغ گويان قرار دهيم.»[1] به اتفاق شيعه و سني مراد از فرزندان در آيه حسنين عليهم السلام و مراد از زنان فاطمه زهرا  سلام الله عليها و مراد از نفس پيامبر  صلي الله عليه و آله  علي  عليه السلام مي باشد. اين آيه نشان مي­دهد که اهل­بيت اين چهار نفرند.
 
چرا فقط به حضرت علي (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) مي­گويند اهل بيت پيغمبر آيا ديگر همسران پيامبر جزء اهل بيت ايشان نبودند؟

جواب:
ابتدا دو نكته از باب مقدمه بيان مي كنيم.

الف » از نظر لغت اهل بيت مرد كساني ­اند كه در يك خانه با هم زندگي مي­كنند (اولاد، همسر و حتي كنيزان و غلامان)، همچنين مجازاً بر كساني كه نسبت واحدي دارند و يا دين واحدي دارند هم گفته شده است.[2]
ب » معناي اصطلاحي و معروف كه همان اهل بيت پيامبر  صلي الله عليه و آله  (علي، فاطمه، حسن و حسين  عليهم السلام) مي­باشد. [3]

در قرآن و بعضي روايات، "اهل بيت" گاهي در معناي لغوي به كار نرفته است؛ بلكه معناي خاصي اراده شده است، مثلا قرآن خطاب به حضرت نوح عليه السلام مي­فرمايد: «كه او (فرزندت) از اهلت نمي­باشد»[4]؛ منظور اين آيه اين نيست كه فرزند شما نيست؛ بلكه مراد اين است كه اهل دين تو و پيرو تو نيست[5] و يا در روايات مي­خوانيم كه «سلمان از اهل بيت مي­باشد.»[6] منظور از اين روايت نيز اين نيست كه جزء فرزندان ما مي­باشد؛ بلكه مراد اين است كه در دين و اطاعت خدا و... همرنگ ما مي­باشد، در آيه تطهير هم كه خداوند مي­فرمايد:«همانا خدا مي­خواهد پليدي و آلودگي را از شما اهل بيت بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند»[7]مراد از اهل بيت معناي لغوي نيست.
يكي از آياتي كه اين را تأييد مي كند، آيه مباهله است كه در برابر مسيحيان كه حاضر نبودند سخن رسول خدا  صلي الله عليه و آله  را بپذيرند، خداوند به پيامبر اسلام مي­فرمايد: «به او بگو، بياييد، ما فرزندانمان را و شما فرزندانتان را، ما زنان خود و شما زنانتان را، و ما خودمان و شما خودتان را فرا خوانيد، سپس با هم مباهله كنيم و لعنت خداوند را بر دروغ گويان قرار دهيم.»[8] به اتفاق شيعه و سني مراد از فرزندان در آيه حسنين عليهم السلام و مراد از زنان فاطمه زهرا  سلام الله علیها و مراد از نفس پيامبر  صلي الله عليه و آله  علي  عليه السلام مي باشد. اين آيه نشان مي­دهد که اهل­بيت اين چهار نفرند[9] از علماي اهل سنت، ترمذی و حاكم در روايت صحيحه، و ابن جرير و ابن منذر و ابن مردويه و بيهقي در سنن خود از ام سلمه نقل كرده­اند، كه گفت: پيامبر  صلي الله عليه و آله  در خانه من بود كه آيه «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت...»[10] نازل شد، در خانه فاطمه و علي و حسن و حسين (عليهم السلام) نيز بودند؛ حضرت آنها را داخل عبايی كه بر دوشش بود قرار داد فرمود: بار خدايا اين جمع اهل بيت من مي­باشند؛ پس آلودگي را از آنها دور دار»[11] در ادامه آلوسي مي­گويد: در بعضي روايات آمده كه ام­سلمه گفت: «اَلَسْتُ من اهل البيت»؛ آيا من جزء اهل بيت (شما) مي­باشم؟ حضرت فرمود: تو بر خيري (و آدم خوبي هستي ولي جزء اهل بيت نيستی)[12] سپس آلوسی مي­گويد: «و قوله عليه الصلاة و السلام اللهم هولاء اهل بيتي و دعائه لهم و عدم ادخال ام ­سلمه اكثر من ان تحصي»؛ سخن پيامبر كه فرمود اينها (چهار نفر) اهل بيت من مي­باشند و در حق آنها دعا فرمود، و اينكه ام­سلمه را داخل عبا (كساء) راه نداد آنقدر از طرق مختلف نقل شده است كه قابل شمارش نيست.[13]
اين روايات عموميت اهل بيت در آيه را به هر معنايي كه باشد تخصيص مي­زند؛ پس منظور از اهل بيت كساني هستند كه زير عبا (و كساء) قرار داشتند.
هر چند معناي لغوي اهل بيت عام است و حتي شامل غلام هم مي­شود، ولي به اتفاق همه اين معناي لغوي مراد نيست.[14] همچنين از همه اينها گذشته، عده­اي از همسران پيامبر  صلي الله عليه و آله  در طول زندگي خود به كارهايي دست زدند كه هرگز با مقام معصوم بودن كه آيه فوق براي اهل بيت ثابت مي­كند سازگار نيست؛ مانند ماجراي جنگ جمل كه قيامي بود بر ضد امام وقت كه سبب خونريزي فراواني گرديد و به گفته بعضي از مورخان تعداد كشتگان اين جنگ به هفده هزار نفر رسيد.[15]

بنابراين همسران پيامبر جزء "اهل بيت" ايشان به آن معنايي كه در آيه آمده، نيستند به دليل:
1 مؤيداتي كه از خود قرآن داريم، مانند آيه تطهير که چون عصمت اهل بيت را مي­رساند، نمي تواند شامل بعضي همسران پيامبر با كارهایي كه انجام دادند بشود.
2 رواياتي كه از شيعه و سني رسيده است كه مراد از اهل بيت علي و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام مي­باشند.