راهبردها و راهكارهاي جذب جوانان به مسجد

مقدمه

علاقه به تحقيق در زمينه نماز جماعت در مساجد و راههاي گرايش جوانان به سوي آن و بررسي راهكارهاي سازنده جهت تبيين و توجيه جوانان جهت ايجاد ميل و رغبت در آنان مهم‌ترين انگيزه براي نوشتن اين مقاله بوده است.
در اين جستجو با نويسندگاني برخورد كردم كه آثارشان در ارتباط با موضوع مذكور بود نويسندگان بزرگي كه تلاش بي وقفه خود را صرف مطالعه در اين زمينه نموده‌اند، نويسندگاني چون شهيد مرتضي مطهري، علي قائمي، دكتر غلامعلي افروز، حسن راشدي، محمد رضا سنگري و ديگر بزرگان كه در زمينه ترغيب جوانان به سوي نماز و مسجد دست به پژوهش و تاليف زده‌اند.

گرچه در زمينه جوان و مسجد و ارتباط بين آنها كتب متعددي به نگارش در آمده است ولي اهميت اين مسئله از نظر اسلام و جايگاه آن در اجتماع و خانواده ضرورت نگارش اين مقاله را نشان مي دهد.

سخن گفتن در اين مقاله هر چند به كرات، ارزش و زيبايي آن را بيشتر جلوه‌گر مي‌سازد.

 فرهنگ اسلامي بر اساس زدودن منيت‌ها و رهايي انسان از تنهايي و حصار خود بنا گرديده است.

هر يك از تعاليم و الزامات شرعي به نحوي جامعه را به سوي ضميمه شدن تمامي انسان‌ها به يكديگر پيش مي‌برد.

لذا اسلام به انسان توصيه دارد كه براي سفر و حضر خود و در هر حركت و سكون از تنهايي و تك روي بپرهيزد.

در همين راستا و با در نظر گرفتن اهداف و آثار ديگر، او را به نماز جماعت تشويق مي‌نمايد و آنرا از هر عبادتي فراتر مي‌داند. 
پيامبر(ص) فرمودند: هر كس مقيد به حضور در نماز جماعت باشد تحت هر شرايطي باشد از پل صراط همچون برق عبور مي‌كند و به بهشت مي‌رسد .

«امام رضا (ع) مي‌فرمايند: نماز جماعت بدان جهت قرار داده شده كه اخلاص، توحيد، اسلام و عبادت خداوند آشكار و ظاهر باشد. 
امام باقر(ع) فرمودند: سه چيز پوشاننده گناهان است 1- وضو گرفتن در هواي سرد 2- راه رفتن به سوي نمازها 3- محافظت بر نمازهاي جماعت»

  و همچنين پيامبر اكرم«ص» فرمودند: هر كه نمازش را در مسجد و با جماعت بخواند به او گمان هر خير و نيكي را داشته باشيد.
همچنين در روايات آمده: 
- شركت دائم در مساجد و نماز جماعت انسان را از منافق شدن بيمه مي‌كند.
- «نماز كسي كه صداي اذان را بشنود و بي‌دليل به مسجد نرود و در نماز جماعت شركت نكند ارزشي ندارد.
- هر كه نماز جماعت را دوست بدارد خدا و فرشتگان او را دوست دارند.» 
- «پيامبر اكرم (ص) در مورد نماز جماعت فرمودند: نماز شخص با جماعت بهتر است از چهل سال نماز او در خانه‌اش » و «كسي كه بدون عذر در جماعت مسلمان‌ها شركت نكند نمازش پذيرفته نيست » و «هنگامي كه اذان نماز را شنيدي هر چه سريع‌تر به مسجد بيا گرچه سينه خيز باشد .

گفتار دوم: بركات نماز در مساجد

«نماز جماعت عامل نظم و انضباط ، صف بندي و وقت شناسي است و وحدت در گفتار، جهت و سمت هدف را مي‌آموزد و كينه‌ها، كدورت‌ها و  سوء ظن‌ها را از بين مي‌برد و سطح دانش و عبوديت را در جامعه اهل نماز افزايش مي‌دهد، روحيه فرد گرايي و انزوا و گوشه گيري را از بين مي‌برد و نوعي مبارزه با غرور و خود خواهي را در بر دارد».

آثار نماز جماعت

الف) آثار دنيوي

«1- آشنايي مسلمانان با يكديگر 2- رعب و وحشت دشمنان»  3- خوش بيني مردم 4- درمان نفاق 5- كفاره گناهان 6- استجابت دعا 7- در پناه خدا بودن

ب) آثار اخروي

1- مونس در قبر 2- عبور از صراط به آساني 3- رهايي از آتش دوزخ 4- نجات از مراحل ترسناك قيامت 5- ترفيع مقام
بزرگترين اثر معنوي نماز در مسجد همان پاداش الهي است و نماز جماعت در مساجد مقدمه وحدت صفوف و نزديكي دل‌ها و تقويت كننده روح اخوت است و نوعي حضور و غياب بي‌تشريفات و بهترين راه شناسايي افراد است.

نماز جماعتي كه در مسجد تشكيل مي‌شود بهترين و بيشترين و پاكترين اجتماعات دنياست و نوعي ديد و بازديد رايگان و آگاهي از مشكلات و نيازهاي يكديگر و زمينه ساز تعاون اجتماعي آحاد مسلمين است. 
نماز جماعت مسلمين در مساجد نشان دهنده قدرت مسلمين و الفت دل‌ها و انسجام صفوف است.

تفرقه را مي‌زدايد و بيم در دل دشمنان مي‌افكند. منافقان را مايوس مي‌سازد و خار چشم بد خواهان است.

نماز جماعت مساجد نمايش حضور در صحنه و پيوند امام امت است.

«نمازجماعت،دلها را يكي،انديشه‌ها را زلال، اميد را افزون، عشق و دوستي را جهت‌دار، جهت‌ها را خدايي و زندگي را پاك از تشتت و زشتي مي‌سازد.

نمازجماعت، "محور  و وحدت" و "معيارمحبت" است» .
 
قطره درياست، تا با درياست             ورنه  او قطره و دريا، درياست

گفتار سوم: راهكارهاي جذب جوانان به مسجد

در يك جامعه اسلامي مي‌بايست نوجوانان و جوانان از نگرشي مثبت و خوشايند نسبت به اماكن مقدس همچون مساجد برخوردار باشند، مسجد بايد احساسات و خاطره‌هاي زيبا و به ياد ماندني را براي جوانان تداعي كند.

«جوان بايد در محيطي برود كه براي خواندن نماز تشويق شود و اين به تجربه ثابت شده است كه اگر به مسجد نرود و در كنار ديگران نباشد و در جمع قرار نگيرد به اين كار تشويق نمي‌شود چون كه حضور در جمع مشوق انسان است». 
خانه خدا يعني مسجد است كه جوان را به اجتماعي آشنا مي‌سازد كه آنان را هدفي مقدس جمع كرده است و همه براي سالم بودن و بهتر شدن و بندگي حق در آنجا جمع شده‌اند.

مسجد روح ديني را از فردي كه متدين است به فردي كه مي‌خواهد متدين شود منتقل مي‌نمايد.

«مسجد مي‌تواند يكي از مراكز مهم انس و الفت با دين و نماز باشد و بزرگان ما كه با مسجد در ارتباط هستند بايد بدانند كه مسجد را نسل آينده و جوانان امروز پر مي‌كنند»

فصل اول: الگو پذيري جوانان

«براي ايجاد تربيت ديني در جوان عوامل زيادي دخالت دارند كه اسوه سازي و همانند سازي فرد با الگو و اسوه، يكي از عوامل مهم تربيتي محسوب مي‌شود.

جوان بايد با كسي همانند سازي كند كه با او پيوند عاطفي برقرار نمايد.

هر چقدر پيوند عاطفي بين مربي و متربي بيشتر باشد متربي خصوصيات بيشتري از الگو را دروني مي‌كند» 
جوانان عميقاً نسبت به رفتار الگوهاي مطلوبشان علاقمند و كنجكاو هستند و در سر انديشه باز نمايي چنان رفتاري را پرورش مي‌دهند.

 هر قدر الگوهاي بزرگسال براي جوان مطلوبتر و محبوبتر باشند ميزان تاثير پذير بيشتر و پايدارتر مي‌شود.

جوانان رفتار الگوهاي مطلوبشان را بسيار دوست مي‌دارند و مايلند كه با آنها همانند سازي كنند به صورت ارادي و غير ارادي تلاش مي‌كنند كه رفتاري نظير رفتار آنها داشته باشند و يا به گونه اي بينديشند بگويند و عمل نمايند كه مورد توجه تائيد آنها باشد.

«الگو سازي شخصيت جوانان بر پايه دو عامل است:
1- ارائه الگوي رفتاري شايسته و پذيرفته شده خود به او 
2- تشريح و ارايه الگوهاي مورد انتظار جامعه»

  
بيشتر جوانان علاقه زيادي به ورزشكاران دارند و آنها را الگوي خود قرار مي‌دهند «حضور چهره‌هاي درخشان ميادين ورزشي در مساجد در احياء مساجد و ترغيب جوانان به آن بسيار موثر است» 
جوانان در مرحله اي هستند كه در جستجوي مدل و اسوه براي خود مي‌باشند و اگر مدلي درست و مذهبي در سر آنها قرار گيرد خود را بدان وابسته مي‌سازد و از او الگو مي‌گيرد.

جوانان در مدرسه معلمان و مربيان خود را الگو قرار مي‌دهند و از اين رو بر معلمان و مربيان آگاه اين مسئوليت خطير سنگيني مي‌كند كه با رفتارها و گفتار خود جوان را به سوي مسائل مذهبي و از جمله نماز جماعت سوق دهند.
جوانان نظام ارزش‌ها و رفتارهاي الگوهاي بزرگسال را به عنوان يك هدف رفتاري مطلوب مي‌پذيرند به خصوص زماني كه رفتار الگوها ترسيمي از شيوه و طريق  متعالي زندگي بوده  و پاسخي باشد براي نيازهاي فطري جوانان.

زماني كه الگوهاي رفتاري جوان با تعظيم و تكريم و در عين حال گشاده و متبسم حاضر مي‌شوند تا به مسجد بروند جوانان نيز سعي مي‌كنند با انگيزه فراوان اين رفتارهاي الگوها را به خاطر بسپارند و اشتياق باز آفريني اين رفتارها را مي‌توان از نگاه نظاره گر آنها دريافت.

«شماري از كارشناسان امورفرهنگي معتقدند كه جوانان در روي آوردن به فريضه مهم نماز به عملكرد و رفتار الگوها توجه خاص دارند.

آنها مي‌گويند كه جوانان ذهن پرسشگري دارند و براي سوالات گوناگون خود در زمينه‌هاي مختلفي ازجمله مسائل مذهبي به دنبال پاسخ قابل قبول هستند .

فصل دوم : نقش مدرسه و معلم در جذب جوانان به مساجد

بخش اول: نقش مدرسه

«مدرسه را به دليل دارا بودن فضاي مطلوب براي آموزش مفاهيم ميتوان بهترين مكان براي تعليم فلسفه نماز جماعت و مسجد دانست». 

«نقش مدرسه در برنامه ريزي گروهي و فعاليت‌هاي مشاركتي نوجوانان از جمله برنامه‌هاي مذهبي در گرايش او به نماز موثر مي‌باشد چون جوان روحيه استقلال طلبي دارد و به خاطر همين موضوع بهتر است از او در فعاليت‌هاي مذهبي مدرسه بهره گرفته شود.»  
با اندكي غور و تفحص در تاريخ تمدن و نظام تعليم و تربيت اسلامي به نيكي در مي‌يابيم كه سر چشمه اصلي مدارس در جوامع اسلامي مساجد است.

به ديگر سخن در نظام اسلامي مدرسه‌ها بخش‌هاي توسعه يافته مسجدها هستند.

در جامعه اسلامي ما ايجاد نگرش مثبت و خوشايند در بچه‌ها نسبت به فضاي معنوي و تربيتي مساجد مي‌بايست همانند تشويق ايشان نسبت به مسائل و فعاليت‌هاي آموزش مدارس مورد توجه قرار گيرد. 
«مدرسه مي‌تواند زمينه ارتباط دانش آموزان نمازگزار را با مساجد فراهم نمايد و دانش آموزان را بعضاً براي اقامه نماز جماعت به مسجد محل برده زمينه آشنايي با دانش آموزان و جوانان را با امام جماعت مسجد و فعاليت‌هاي موجود در مسجد را فراهم سازد و او را ترغيب به خواندن نماز در مسجد و ارتباط با نماز گزاران و امام جماعت نمايد.»

بخش دوم : نقش معلم

نيايش نياز دروني انسان است و بروز اين نياز نيز اجتناب ناپذير است.

هنر مربيان و معلماني كه مي‌خواهند چنين رفتاري را به تناسب نيازمندي انسان در افراد فرهنگ سازي نمايند آن است كه زيباترين شكل و شيوه آموزش چنين رفتاري را متناسب با رغبت‌هاي فراگيران جستجو نموده و بر اساس آن اقدام نمايند.
اگر معلمان بتوانند بسياري از رفتارهاي مطلوب از جمله شركت در مساجد و نماز جماعت را به طور غير مستقيم و يا ضمني از طريق بهره گيري از وجود الگوهاي رفتاري در نوجوانان به وجود آورند فوق العاده موثر و ارزشمند خواهد بود.

در يادگيري ضمني و يا مشاهده اي به جهت آنكه يادگيرنده آگاهانه و داوطلبانه به موضوع يا رفتار خاصي دقت مي‌كند از نگرش مثبت و انگيزه قوي برخوردار است.
در يادگيري مشاهده اي ويژگي‌هاي الگو براي جوانان فوق العاده حائز اهميت است.

نماز خواندن در مساجد نيز رفتاري است كه ابتدا آن را از طريق مشاهده آموخته و احساس خاصي نسبت به آن پيدا كرده‌اند.
در يادگيري مشاهده‌اي ويژگيهاي الگو براي جوانان فوق‌العاده حائز اهميت است.

نماز خواندن در مساجد نيز رفتاري است كه ابتدا آن را از طريق مشاهده آموخته و احساس خاصي نسبت به آن پيدا كرده‌اند.
معلمان و مربيان مدارس به مثابه الگوهاي مطلوب جوانان زماني مي‌توانند توفيقات چشمگيري در پرورش يا تقويت احساس مذهبي و رفتارهاي ديني از جمله اقامه نماز در مساجد داشته باشند كه شخصيت مذهبي آنها براي جوانان بسيار دوست داشتني و محبوب باشد.

معلمان متعهد و دلسوز و آشنا به مباني روان شناختي مذهبي سعي مي‌كنند در بيان يا ظهور هر انديشه و رفتار مذهبي احساس خوشايندي در قلوب پاك جوانان پديد آورند.
حضور فعال مربيان به همراه جوانان در مساجد علاوه بر فضيلت‌هاي معنوي به تقويت اكتساب‌هاي آموزشگاهي نيز خواهد انجاميد و حضور چشمگير امام جماعت مسجد در مدرسه و گفت و گو با مربيان و دانش آموزان و احساس نزديكي و قرابت با ايشان به اين پيوند مقدس شكوه بيشتري مي‌بخشد. 
معلمان متعهد كه بهترين الگو براي جوانان مي‌باشند مي‌توانند در كلاس‌هاي درسي خود در كنار تدريس درس مربوطه به آموزش مسائل مذهبي پرداخته و جوانان را نسبت به آنها آگاه و علاقه مند گردانند.

از جمله اينكه براي آنها از اجر و پاداش و فوايد نماز جماعت در مسجد گفته و هم چنين براي ترغيب بيشتر جوانان به مسجد شرايط لازم را جهت آشنايي و ارتباط آنها با مساجد فراهم آورند و بعضاً مي‌توانند فعاليت‌هاي مذهبي جوانان را در مساجد در دفتر نمره خود ثبت نموده و نمره اي خاص- جهت تشويق جوانان - به آنها اختصاص مي‌دهند.
مطرح كردن احاديث و روايات و تعريف خاطراتي از بزرگان در مورد نماز جماعت در مساجد  و معرفي كتبي در اين مورد به دانش آموزان مي‌تواند انگيزه جوانان را براي شركت در نماز جماعت و مساجد مضاعف كند.

فصل سوم : نقش خانواده در جذب جوانان به مساجد

«اغلب رفتارهاي اساس بر انسان يادگيري استوار است و اولين و مهم‌ترين پايگاه يادگيري كانون خانواده است زيرا خمير مايه شخصيت انسان در خانواده تكوين مي‌يابد و نگرشها و رغبت‌ها و رفتارهاي خوشايند و نا خوشايند نسبت به پديده‌هاي مختلف از خانه سرچشمه مي‌گيرد». 

«كانون خانواده اولين و بهترين مدرسه اي است كه نسل‌هاي جوامع بشري و جوانان از آنجا رشد مي‌يابند». 
پدر و مادر اگر نسبت به نماز جماعت در مساجد حساسيت نشان دهند تاثيرگذاري و درون سازي گفتارشان به مراتب بيشتر از زماني است كه تنها با گفتار و اجبار فرزندان خويش را به خواندن نماز در مساجد وادار سازند. «لحظه‌هاي حساس و پر جاذبه رفتار پدر و مادر در ايجاد فضاي دوستانه، صميمي و دلنشين عاطفي در مواجهه با فرزندان سبب مي‌گردد كه آنان بدون زحمت رفتار مورد علاقه خود را مورد توجه و تقليد آگاهانه قرار دهند» 
«خانواده مي‌تواند جوانان و فرزندان خود را به عضويت در تشكيلات گروهي در سير مذهب و عبادت نماز جماعت دعوت كند و هم چنين مي‌تواند جوانان خود را در اردوها و برنامه‌هاي يك روزه مذهبي ثبت نام نمايد تا در آن اردوها زندگي اسلامي مورد اجرا و عمل گزارده شود و نماز جماعت و گروهي برگزار گردد».

بخش اول : رعايت نكات ضروري از سوي خانواده جهت ترغيب جوانان به مساجد

1- قاعده محبت و اعلام اين سخن غرورآميز است كه ... خوش به حالم كه چون تو فرزندي دارم كه در نماز مساجد شركت مي‌كند. 
2- قاعده تشويق ذكر فضايل و پاداش‌هاي عملي روا و مناسب. 
3- قاعده روحيه دادن از طريق اين عبارت: تو را نوراني‌تر و شاداب‌تر مي‌بينم. 
4- پدر و مادر دقايقي قبل از نماز آماده تطهير شوند و وضو سازند. 
5- سجاده اي زيبا براي فرزندان خود تهيه كنند.
6- از فرزند خود با محبت و خوشرويي براي شركت در مسجد دعوت نمايند 
7- پدر و مادر خود به همراه فرزند جوانشان به مسجد بروند 
8- فوايد خواندن نماز جماعت را براي فرزند خود بيان كنند» .
9- پدر و مادر بايد نگرش مثبتي به نماز در جوان خود  ايجاد كنند و براي اين امر بايد ابتدا براي جوان تشريح نمود كه انسان نيازمند پرستش خداوند است و اين پرستش در جمع مقبول‌تر مي‌باشد.
10- در تشويق جوان به مسجد از هر گونه تندگويي پرخاشگري و عصبانيت پرهيز كنيم و همانند لقمان كه با نرمي و مهرباني به فرزندش فرمود «يا بُنيَّ اَقِمِ الصلوة»  فرزندان و جوانان خود را به خواندن نماز و نماز جماعت در مساجد ترغيب كنيم. 
11- ضمن تشويق جوان خود از طريق هديه خريدن و تشويق‌هاي كلامي بايد به گونه‌اي عمل كرد كه او را در سطح پائين انگيزشي نگه نداريم. 
12- نماز جماعت خواندن والدين در مساجد و چگونگي نگرش آنها نسبت به نماز جماعت، تلقي آنها از اهميت و عظمت نماز جماعت در مسجد و رفتار آنها از جمله عوامل بسيار مهمي است كه در ايجاد پرورش احساس مذهبي به خصوص شركت در مساجد در جوانان دخيل است. 
13- ايجاد رابطه با جوان با استفاده از عواطف گرم خانوادگي از اعلام محبت، نشان دادن رحمت و عنايت، تحريك عواطف و گاهي هم بهره گيري از تشويق و ترغيب براي شركت در مساجد.

فصل چهارم : نقش مسجد در جذب جوانان

تا كنون آن طور كه انتظار مي‌رود در جامعه اسلامي ما از ظرفيت و قابليت بالفعل و بالقوه مساجد در تعليم و تربيت و شكوفايي شخصيت استفاده نشده است. «مسجد در طول تاريخ اسلام هم مركب هدايت بوده و هم جوانان و جوامع را از خطر سقوط بازداشته است». 
رفتن به مسجد آثار و فوايد روحي و اخلاقي و اعتمادي و اجتماعي بسياري دارد كه از آن جمله اين است كه مسلمان احساس تنهايي و بي كسي نمي‌كند و هم اينكه با طرح مشكلات خويش از ديگران كمك مي‌جويد و در حل مشكلات ديگران نيز مشاركت مي‌نمايد.

ديگر آنكه به احساس تعلق به گروه و جمع كه يك نياز روحاني و رواني است پاسخ داده مي‌شود و اگر تشكيلات رهبري مساجد باز نگري و سازماندهي درست شود مسجد به كانوني بسيار جاذب و فعال براي تجمع جوانان تبديل مي‌شود و فرد با شركت در نماز جماعت از حالت فرديت كه همراه با غرور و تكبر است بيرون آمده و مي‌تواند يك عضو فعال محل و شهر، كشور خود بشود.
از جمله عوامل موثر در مساجد براي جذب جوانان دو عامل را مي‌توان نام برد. 1- متوليان مسجد 2- امام جماعت مسجد.

بخش اول : نقش متوليان مسجد

با گذشت زمان وضع زندگي انسان‌ها در همه ابعاد دست خوش تحول شده است.

همان طور كه هيچ فردي حاضر نيست در خانه‌هاي خشت و گلي سابق زندگي كند بايد ساختمان مساجد هم به مناسبت شرايط زماني تغيير يافته و به گونه اي ساخته و پرداخته شود تا جوانان به رفتن مساجد شايق گردند و اين مهم بدست متوليان مساجد امكان پذير مي‌گردد.
«نبود جاذبه مناسب در مساجد به گونه اي كه با خواست و نياز ويژگي‌هاي رواني اخلاقي و اجتماعي جوان از يك سو و متناسب با ارزش‌ها و اصول مقدس اسلامي در مورد زيبا سازي مساجد از سوي ديگر در تعارض است» 
«مطالعه عصر پيامبر نشان مي‌دهد كه مسجد همه چيز است.

پايگاه تصميم گيري اجتماعي نظامي، سياسي، عبادي و فرهنگي بايد هر مسجدي يك مجتمع باشد.

امكانات هنري، ورزش، نمايش و كتابخانه بايد در كنار مسجد به عنوان جزيي از پيكره مسجد محسوب شود.

اگر اين امكانات در مسجد و از مسجد باشد جوانان به مسجد راغب‌تر مي‌شوند» . مواردي كه رعايت آنها بر متوليان مساجد ضروري است عبارتند از: 
1- مساجد و حسينيه‌ها بايد بر فعاليت‌هاي علمي خود بيفزايند و پا به پاي زمان حركت كنند و علاوه بر مراسم عبادي خاص، فعاليت‌هاي علمي نيز صورت گيرد. هم عبادت نشاط آور است و هم علم روح پرور و فرح بخش، قرين شدن علم و عبادت در مكان مقدس مسجد زيبايي و لطف ويژه اي دارد. 
2- يكي دير از فعاليت‌هايي كه مربوط به متوليان مساجد مي‌باشد دادن شكل محوري به مساجد از سويي و هديه دادن دانش آموزان و جوانان كه در مدرسه حائز رتبه شده‌اند از سوي ديگر كه موجب تمايل جوان به مسجد مي‌گردد. 
3- پيامبر اكرم(ص) و پيشوايان دين همه قولاً و عملاً عنايت خاصي به نوجوانان داشتند. گردانندگان و متوليان مساجد با جوانان طوري برخورد كنند كه جوانان احساس كنند محلي از اعراب دارند و مورد توجه بزرگترها قرار گرفته‌اند. 
4- نسل جوان به كتابخانه و اسلايد و فيلم علاقمند است.

در تاسيس مساجد بايد بخشي از آن را به محل كتابخانه و محل نمايش و فيلم و اسلايد اختصاص داد تا جوان در مجاورت آنها براي رفتن به مساجد و اقامه نماز راغب گردد. 
5- اصول كلي تشويق و ترغيب در كليه شئون زندگي به چشم مي‌خورد. در مساجد بايد براي تشويق جوانان جوايز ارزنده و مناسبي در نظر گرفته شود تا در صورت موفقيت در مسابقه يا آزمون مسجد به او اهدا گردد. 
6- جوان تمايل شديدي به ابراز وجود دارد و مي‌خواهد بگويد من هستم اگر متوليان اداره مساجد را به جوانان واگذار نمايند آنها با قبول مسئوليت‌ها به مساجد روي خواهند آورد.
7- تميزي، سادگي و زيبايي از ويژگي‌هاي بارز مسجد مي‌باشد. استفاده از رنگ‌هاي آرامش بخش همچون آبي، نيلي و فيروزه اي و بهره گيري از شيوه معماري مبتني بر طبيعت آفرينش اشكال هلالي و قوسي در بناي مساجد جلوه خاصي به ساختار ظاهري آن مي‌بخشد. 
8- همراه با آراستگي و نماي آرام بخش مسجد، طنين دلنشين اذان زماني كه با نيكوترين صدا شنيده شود بر گيرايي مسجد مي‌افزايد.
9- استفاده از عطر و بوي خوش و گلاب در مساجد شميم جوانان را مي‌نوازد و همه وجودشان را سرشار از احساسات زيبا و دوست داشتني مي‌كند و انگيزه رفتن جوان را به مسجد مضاعف مي‌نمايد.
10- «در برنامه‌هاي جمعي و عبادات اجتماعي اسلام، روي موضوع خودداري از تند روي و سخت گيري و خسته نكردن افراد و جوانان عنايت شده است و توصيه‌هاي فراواني شده كه نمازهاي جماعت نبايد به گونه اي باشد كه طولاني شدن آن‌ها باعث خستگي و ملال خاطر جوانان شود» . 
11- «برخوردهاي هيئت امنا و خادمين مساجد در گرايش جوانان به نماز جماعت مساجد اثر دارد» .

بخش دوم : نقش ائمه جماعت

1- وظيفه ائمه مساجد است كه با فراهم نمودن زمينه‌هاي مساعد، آراستن و عطرآگين كردن مساجد، با چهره اي مهربان و مصمم در جلب توجه و دعوت جوانان محله خود به مسجد امكان حضور هر چه بيشتر آنها را در مساجد مقدور سازند.
2- امام جماعت بايد سعي كند با جوانان رابطه دوستانه برقرار كند و بعضاً با آنها ورزش كند و تقريحات سالم از قبيل كوهنوردي داشته باشد، خلاصه اينكه بايد چهره اي چند گونه از دين عرضه كرد كه جوان بفهمد وقتي به مسجد مي‌رود امام جماعتش هم در دين با او همراه است و هم در تفريحات  و ورزش
3- امام جماعت سعي كند اگر معلماني در مساجد اقامه نماز مي‌كنند آنها را شناسايي كرده و رابطه بين آنها و دانش آموزان و جوانان را فراهم كند تا در صورت لزوم جوان بتواند از معلم مذكور بهره لازم را ببرد. 
4- روي خوش نشان دادن امام جماعت به جوانان تازه وارد به مساجد سهمي بالا در نزد نسل جوان در اين اماكن داشته و موجب بالندگي و رشد فكري و عقلي آنان مي‌گردد. 
5- «تشويق كردن امام جماعت جوانان را باعث شكل گيري خاطره خوش در ذهن آنها گرديده و بعد از مدتي جاذبه‌هاي معنوي مسجد و حالات نماز گزاران به هنگام نماز، جوانان را مجذوب مي‌نمايد» . 
6- جواناني كه به مسجد مي‌روند و در امورات آن شركت مي‌كنند از قبيل گفتن اذان يا مكبري نماز بهتر است مورد تشويق امام جماعت قرار گرفته تا جوانان ديگر را با خود به مسجد بكشانند. 
7- طرح پرسش‌هاي مذهبي، علمي بعد از نماز از سوي امام جماعت و اهداي جوايز به جوانان برنده. 
8- معرفي كردن جوانان موفق و مومن در مسجد به ديگر مومنان و نماز گزاران و تشويق آنها 
9- تشكيل اردوهاي تفريحي به همراهي امام جماعت مسجد براي جوانان 
10- تشكيل كلاس‌هاي تابستاني و آموزشي با حضور امام جماعت براي آشنايي با جوانان و تبادل فكري با آنها. 
11- « آگاه كردن روحانيون ، ائمه جماعات و مبلغان ديني تغيير درنوع و شيوه بيدارگري و كشاندن جوانان به نماز جماعت مي‌باشد. به دليل اينكه محيط مدرسه جذابيت بيشتري براي جوان دارد ابتدا بايد نماز جماعت را دراين محيط تقويت كرد و سپس با همان طراوت و نشاط به مسجد كشانده شود» .
12- «نوع برخورد و ‌‌‌‌پايبندي به مباني اخلاقي توسط امام جماعت از جمله مواردي است كه در ميزان گرايش جوانان دانشـجو به نماز بسيار موثر است و در روند انتخاب ائمه جماعات دانشـگاه‌ها بايد به اين موارد توجـه شود » .

بخش سوم : تعامل بين خانه، مدرسه و مسجد

يكي از عوامل موثر در تكوين شخصيت علمي و معنوي جوان ايجاد هماهنگي و همكاري مثبت و سازنده بين خانه، مدرسه و مسجد مي‌باشد.

 پيوند و ارتباط نزديك خانه مدرسه و مسجد با يكديگر در واقع پيوند استوانه‌هاي تربيت صحيح و منطقي است. 
امروزه لازم است مدارس يك علاقه واقعي و باطني براي حضور مستمر در ارتباط نزديك جوانان و دانش آموزان با مساجد در آنان ايجاد كنند.

لازم است همه تلاش دست‌اندر كاران تعليم و تربيت بر اين باشد كه پيوندي واقعي بين خانه، مدرسه و مسجد ايجاد گردد. 
با اين گونه پيوند هم خانه به فضايي اسلامي و ارزش‌هاي معنوي تبديل مي‌شود و هم مدرسه نقش سازنده و هدايتگري در زمينه ارزش‌هاي ديني مي‌يابد. از اين رو با هماهنگي و يكساني فضاي حاكم و ارزش‌هاي معنوي و ديني درخانه و مدرسه بسياري از تعارضات و مشكلاتي كه ممكن است براي جوانان در نتيجه نا هماهنگي بين خانه و مدرسه و مسجد ايجاد شود بر طرف مي‌گردد و اين پيوند بايد مستمر باشد نه قطعي و وابسته به شرايط خاص. 
اين گونه كارها بس پيچيده است و با چند بار بردن دانش آموزان به مسجد و حضور فيزيكي آنان نمي‌توان به نتايج مطلوب و رضايت بخش رسيد. 
فرهنگ انس به مسجد به عنوان يك حركت ارادي، آگاهانه و مستمر بايد در نظام تربيتي خانه مدرسه و مسجد به عنوان يك اصل مهم تربيتي مد نظر قرار گيرد. در تربيت جديد اين حقيقت پذيرفته شده است كه آموزش و پرورش مدرسه بدون همكاري آگاهانه و فعالانه خانواده نتيجه مطلوب نخواهد داد.
اگر اين مثلث تربيتي ( خانه، مدرسه و مسجد) در برنامه‌ها و روش‌ها هماهنگي لازم را نداشته باشند در روند رشد يعني جوان اختلال به وجود خواهد آمد كه اولين عارضه است.

گفتار چهارم : استنتاج و ارائه راهكار

در جامعه اسلامي ما به ويژه در عصر تهاجم پيوسته دشمنان اسلام و يورش مستمر مهاجمين فرهنگي مي‌بايست بيش از هر زمان ديگر از همه امكانات بالفعل و بالقوه فرهنگي كشور بالاخص فضاي پر بركت  مساجد  بهره مند شد.

امروز بيش از هر زمان ديگر انديشمندان جامعه و كار گزاران فرهنگي كشور مي‌بايست هموار كننده پيوند و اتحاد خانه و مدرسه و مسجد باشند زيرا شايسته نيست كه غالب مساجد در محله‌ها و شهرهاي مختلف ميزبان جمع محدود نماز گزاران بزرگسال و ميان سال باشد. 
ايجاد نگرش جديد در مديران، مربيان و دانش آموزان نسبت به جايگاه والاي مسجد به مثابه بخشي از فضاي مدرسه از اساسي‌ترين رسالت‌هاي ائمه مساجد و دست‌اندر كاران نظام تعليم و تربيت كشور است.

 امروزه به هر طريق ممكن مي‌بايست تجربه خوشايند حضور در مسجد و شركت در فعاليت‌هاي فرهنگي آن براي همه جوانان فراهم شود و راه خانه تا مسجد و مسجد تا مدرسه هموارتر گردد.

مسجد هر محله مي‌بايست كانون اصلي فعاليت‌هاي فرهنگي اوليا، مربيان و دانش آموزان و جوانان آن محله باشد و مصونيت فرهنگي فرزندان در گرو چنين نگرش و حركتي است. 
جوانان در يادگيري و كسب عادات مطلوب بيش از آنكه متاثر از زبان منطق و استدلال باشند مملو از عواطف و احساسات بوده مستعد پذيرش از طريق زبان مهر و محبت هستند و با ايجاد احساسات خوشايند در جوانان زمينه يادگيري رفتارهاي مطلوب، پيدايش انگيزه‌هاي رشد، همانند سازي و اتصاف به صفات الگوهاي دلخواه فراهم مي‌گردد. 
روان شناسان شناختي ايجاد بينش و بصيرت و نگرش را شرايط ايجاد رفتار نگرش درجوان مي‌دانند. مثلاً براي گزاردن نماز در مسجد بايد نگرشي مثبت به نماز جماعت و مسجد در فرد ايجاد گردد و براي كسب چنين نگرشي لازم است بينش و بصيرت لازم كه از جمله مي‌تواند بر اساس منطق و استدلال فراهم آمده باشد در فرد ايجاد شود.

ارائه راهكار در جذب جوانان به مسجد

1- صلاحيت‌هاي علمي و اخلاقي پيش نماز و محيط گرم و آموزنده بودن مساجد و برخورد شايسته و احترام آميز با شركت كنندگان در نماز به خصوص جوانان مي‌تواند سهم عمده اي در جذب آنان به مسجد اين كانون وحدت و معنويت داشته باشند. 
2- خلق و خوي نيكوي امام جماعت و مهارت اجتماعي او در برقراري ارتباط با جوانان نماز گزار فوق العاده حساس مي‌باشد. استقبال از حضور اتفاقي يا مستمر جوانان در مسجد توسط امام مسجد با چهره اي گشاده و متبسم احساس زيبا و خوشايندي را در جوانان شكوفا مي‌نمايد. 
3- دعوت از دانش آموزان و جوانان به همراه معلمين آن‌ها در مناسبت‌هاي خاص جهت صرف ناهار و اقامه نماز توسط امام مسجد.
4- به تصوير در آوردن برنامه‌ها و نمايش‌هاي تلويزيوني و پخش فيلم و اسلايد 
5- برخورد معقول و متين و توام با عطوفت و مهرباني با نماز گزاران جوان از سوي خادمان و متوليان و امام جماعت مسجد.
6- مسئولان مساجد بايد فرصتي را فراهم آورند كه مسجد به صورت مركزي براي دوستيابي و عقد اخوت اسلامي در آيد. جوانان كه به لحاظ موقعيت سني و وضعيت عاطفي ويژه خود نيازمند دوستان مناسب هستند رفت و آمد بيشتري به آن خواهند داشت و تدريجاً با محيط مسجد انس خواهند گرفت. 
7- قرين شدن علم و عبادت در مساجد وكسب علم و دانش تازه در مسجد به گونه اي كه هر بار جوان براي نماز به مسجد مي‌رود دانش تازه اي را فرا گيرد و از مصاحبت افراد دانشمند و دانا بهره مند شود در اين صورت مسجد تبديل به پايگاه علم و عبادت مي‌شود و نقش خود را در تامين سعادت جوانان باز مي‌يابد. 
8- متوليان امور مساجد بايد افرادي خوش اخلاق، با جاذبه و مودب باشند و مسجد بايد كانون محبت باشد تا خاطره اي زيبا بر ذهن مراجعين بگذارد.
9- ائمه جماعت بايد با مسائل تربيتي و رواني نسل جوان آشنا باشند. بهتر است تعدادي كتب مناسب در اين زمينه‌ها به همه ائمه جماعت و هدايتگران فكري در مساجد معرفي شود. 
10- آموزش و تربيت ائمه جماعت، تغذيه مداوم آنها به ويژه از نظر گاه آشنايي با دنياي مخاطب‌ها 
11- شركت ائمه جماعت و هيئت امناي مسجد در مراسم مدرسه و حل مشكلات مدرسه از طريق آنها و آشنايي جوانان با امام جماعت مسجد محل
12- يكي از دلايل گريز جوان از مسجد سخنراني‌هاي طولاني و تكراري مطرح شده است. خطبا و گويندگان و سخنرانان براي ايراد سخنراني‌هاي كوتاه و پنج تا ده دقيقه اي تمرين‌و ورزيدگي داشته باشند. روح زيبا طلب جوان، كلام جوان، رسا و كوتاه مي‌طلبد.
13- جوان از جوان بهتر و زودتر مي‌پذيرد بنابرابن اگر به نوعي جوانگرايي دست بزنيم گره گشا خواهد بود. تفاوت نسل‌ها، كندي رفتار، طولاني كردن نماز، طرح مسائل بيگانه با فضاي امروز، ميان مخاطب و گوينده فاصله مي‌افكند. برخي جوانان طولاني شدن نماز و عدم امكان ارتباط با ائمه جماعت سالمند را دليل اجتناب از نماز جماعت دانسته‌اند.
14- زيبايي ظاهري و آراستگي مساجد نيز در جذب جوان بي تاثير نيست. پاكيزگي و طراوت مسجد جوان را به سوي مسجد و نماز جماعت سوق مي‌دهد و برخي جوانان بوي بد، فضاي تنگ نماز خانه، فرش‌ها و موكت‌هاي آلوده را باعث بي رغبتي به نماز جماعت و مسجد مي‌دانند. 
15- مساجد جديد بايد به گونه اي ساخته شود كه كانون همه فعاليت‌ها باشد. انحصار مسجد به نماز خلاف سنت و سيره اسلامي است. 
16- مربيان و معلمان و پدران و مادران، خود در جماعت‌ها شركت كنند و در برابر شاگردان و فرزندان به نماز بايستند و به امام جماعت اقتدا كنند.

روش‌هاي جذب جوانان به سوي مسجد

1- روش‌هاي  آگاهي بخش، امر به معروف ، ارشاد 
2- روش‌هاي عاطفي چون روش رحمت، تحريك عواطف و روش همراهي
3- روش‌هاي جلب چون پذيرفتن، احترام، تكريم و تفخيم. 
4- روش‌هاي خير خواهانه چون نصيحت، وعظ و حكمت
5- روش‌هاي اقناعي چون استدلال، وعظ و حكمت
6- روش‌هايي چون تشريح و تحليل، محاوره و گفتگوي آزاد
7- روش‌هاي برانگيزاننده چون تحسين، تائيد، تشكر، سپاس، ترغيب، پاداش، انعام. 
8- روش‌هاي اميد ساز چون وعده، رجا، بشارت.
صحبت پيرامون جذب جوانان به سمت مسجد در مقال كوتاه و مجال اندك نمي‌گنجد و بر هر صاحب قلمي فرض است كه در اين وادي دست به قلم برده آثاري ارزشمند و مفيد خلق كنند و كاستي‌ها و نقايص اين كمينه را جبران نمايند. 
 
منابع

1- قرآن كريم، مترجم ابوالفضل بهرام پور. 
2- افروز، غلامعلي، روش‌هاي پرورش احساس مذهبي نماز دركودكان و نوجوانان، تهران، انتشارات كليني، چاپ اول، 1371.
3- تاج لنگرودي، محمد مهدي، نماز در خانواده، تهران، ناشر مولف، چاپ اولف تابستان 1373
4- خليلي، مصطفي، نقش نماز در شخصيت جوان، قم، انتشارات زاير،چاپ دوم،تابستان1384
5- راشدي، حسن، نماز شناسي، تهران، انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ اول، زمستان 1378
6- رشاد، علي اكبر، معراج سبز، تهران، ناشر ستاد اقامه نماز، چاپ دوم، پاييز1373
7- رضوان طلب، محمد رضا، پرستش آگاهانه، تهران، ناشر ستاد اقامه نماز، چاپ پنجم، پائيز 1381.
8- سنگري، محمد رضا، خانواده و نماز، تهران، انتشارات سازمان انجمن اوليا و مربيان،؛ چاپ چهارم، پائيز 1381
9- قائمي، علي، نماز در سيماي خانواده، تهران، انتشارات سازمان انجمن اوليا و مربيان، چاپ سوم، تابستان 1381. 
10-ـــــــــ، هدايت نوجوان به سوي نماز، قم، ناشر ستاد اقامه نماز، چاپ ششم، پائيز 1373
11- قرائتي، محسن ، آشنائي با نماز، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات ، چاپ اول، زمستان 1368
12- ـــــــ، پرتوي از اسرار نماز، تهران، ناشر ستاد اقامه نماز، چاپ هشتم.
13- كلباسي، مجتبي، يك صد پرسش و پاسخ درباره نماز، تهران، ناشر ستاد اقامه نماز، چاپ هشتم. 
14- محدثي، جواد، پيام‌هاي عاشورا، تهران، ناشر اداره آموزش‌هاي عقيدتي سياسي ، نمايندگي ولي فقيه در سپاه، چاپ چهارم، زمستان 1381. 
 
نشريات

1- آقميان، اسماعيل، روش تعليم فلسفه نماز به نوجوانان ، نشريه پيوند ، شماره 44
2- احمدي، علي، كنكاش در راهكارهاي گسترش فرهنگ نماز در مدارس، نشريه مسجد، شماره 79
3- رضايي، زهرا، عوامل موثر در گرايش جوان به نماز، نشريه نيايش ، پيش شماره 3
4- عابدي، احمد، نقش الگو در تربيت ديني فرزندان، نشريه اطلاعات، 23/6/77